सैन्य तैनाती: अमेरिका आणि इस्रायलच्या संकेतांचा सीरियाने लावला चुकीचा अर्थ

सीरिया सरकारने या आठवड्यात देशाच्या दक्षिणेकडे करण्यात आलेल्या सैन्य तैनातीवर इस्रायलच्या संभाव्य प्रतिक्रियेचा चुकीचा अंदाज लावला, कारण अमेरिकेने केंद्रीकृत सीरियन राज्याला पाठिंबा देण्याच्या संकेतांमुळे त्यांना प्रोत्साहन मिळाले होते असे परिस्थितीशी परिचित असलेल्या सूत्रांनी सांगितले.

स्वेदाच्या ड्रुझ शहरातील सरकारी दलांवर अनेक नागरिक मारले गेल्याचा आरोप झाल्यानंतर, बुधवारी इस्रायलने सीरियन सैन्यावर आणि दमास्कसवर हल्ले केले ज्यामुळे इस्लामी नेतृत्वालाही आश्चर्य वाटले.

सीरियाचे राजकीय आणि लष्करी अधिकारी, दोन मुत्सद्दी आणि प्रादेशिक सुरक्षा स्त्रोतांचा समावेश असलेल्या सूत्रांनी दिलेल्या माहितीनुसार, असे न करण्याच्या अनेक महिन्यांच्या इस्रायली चेतावणीनंतरही अमेरिका आणि इस्रायल या दोन्ही देशांकडून दक्षिणेकडे आपले सैन्य पाठवण्यासाठी दमिश्कला हिरवा कंदील मिळाला आहे.

या हालचाली सीरियासाठीचे अमेरिकेचे विशेष दूत थॉमस बॅरक यांच्या सार्वजनिक आणि खाजगी टिप्पण्या तसेच इस्रायलशी सुरू असलेल्या सुरक्षा चर्चेवर आधारित होती, असे सूत्रांनी सांगितले. स्वायत्त क्षेत्रांशिवाय ‘एक देश’ म्हणून सीरियाला केंद्रशासितपणे प्रशासित करण्याचे आवाहन बॅरक यांनी केले आहे.

दक्षिणेकडे आपले सैन्य तैनात करण्याबाबत अमेरिका आणि इस्रायली संदेशांविषयी सीरियाने नेमका काय अर्थ लावला हे  याआधी कुठेही चर्चेत आलेले नाही.

राजनैतिक चर्चा

राज्य विभागाच्या प्रवक्त्याने खाजगी राजनैतिक चर्चेवर भाष्य करण्यास नकार दिला परंतु असे म्हटले की अमेरिकेने सीरियाच्या प्रादेशिक एकतेला पाठिंबा दिला आहे. “सीरियन राज्याचे अल्पसंख्याक गटांसह सर्व सीरियन लोकांचे संरक्षण करणे हे कर्तव्य आहे,” असे प्रवक्त्याने सांगितले, त्यांनी सीरियन सरकारने हिंसाचार करणाऱ्यांना जबाबदार धरण्यात यावे असे आवाहन केले.

बॅरॅक यांच्या टिप्पण्यांमुळे सैन्य तैनात करण्याच्या निर्णयावर परिणाम झाला होता, जो “पूर्णपणे राष्ट्रीय विचारांवर” आधारित होता आणि “रक्तपात थांबवणे, नागरिकांचे संरक्षण करणे आणि नागरी संघर्ष वाढणे रोखणे” या उद्देशाने घेण्यात आला होता ही गोष्ट सीरियन परराष्ट्र मंत्रालयाच्या एका वरिष्ठ अधिकाऱ्याने नाकारली.

ड्रुझ समुदायातील बेदौइन जमाती आणि सशस्त्र गटांमधील लढाई शांत करण्यासाठी दमास्कसने सोमवारी स्वेदा प्रांतात सैन्य आणि रणगाडे पाठवले. इस्लामपासून निर्माण झालेल्या धर्माचे पालन करणारा हा अल्पसंख्याक समुदाय असून, ज्यांचे अनुयायी सीरिया, लेबनॉन आणि इस्रायलमध्ये आहेत.

सीरियाच्या सूत्रांनुसार, शहरात प्रवेश करणाऱ्या सीरियन सैन्यावर ड्रुझ मिलिशियाने गोळीबार केला.

सीरियन सैन्य

सीरियन सैन्याने केलेल्या हिंसाचारामुळे -ज्यामध्ये जागच्या जागी फाशी आणि ड्रुझ नागरिकांचा अपमान यांचा समावेश होता- इस्रायलींनी सीरियन सुरक्षा दलांवर, दमास्कसमधील संरक्षण मंत्रालयावर आणि राष्ट्रपती भवन परिसरात हल्ले केले, असे दोन सूत्रांनी सांगितले,  यात एका वरिष्ठ आखाती अरब अधिकाऱ्याचा समावेश आहे.

पंतप्रधान बेंजामिन नेतान्याहू म्हणाले की इस्रायलने सीरियन सैन्याला दक्षिण सीरियामध्ये प्रवेश करण्यापासून रोखण्यासाठी हस्तक्षेप केला – इस्रायलने जाहीरपणे म्हटले आहे की ते एक निशस्त्रीकरण क्षेत्र असावे – आणि ड्रुझच्या संरक्षणासाठी दीर्घकालीन वचनबद्धता कायम ठेवण्यासाठी हे पाऊल उचलण्यात आले.

सीरियन नेते अहमद अल-शारा यांनी ड्रुझविरुद्धच्या हिंसाचारासाठी कारणीभूत असलेल्यांना जबाबदार धरण्याचे वचन दिले आहे. त्यांनी नागरिकांविरुद्धच्या कोणत्याही गुन्ह्यांसाठी तणाव वाढवू पाहणाऱ्या “बहिष्कृत गटांना” जबाबदार धरले आणि सरकारी सैन्य यात सामील होते की नाही याबाबत कोणतीही माहिती दिली नाही.

बुधवारी संध्याकाळपर्यंत युद्धबंदी सुनिश्चित करण्यासाठी अमेरिका आणि इतर देशांनी तातडीने हस्तक्षेप केला. अमेरिकेचे परराष्ट्र मंत्री मार्को रुबियो यांनी या भडकलेल्या घटनेचे वर्णन इस्रायल आणि सीरियामध्ये झालेला “गैरसमज” म्हणून केले.

या प्रकरणाशी परिचित असलेल्या एका सीरियन आणि पाश्चात्य सूत्राने सांगितले की, गेल्या आठवड्यात बाकू येथे इस्रायलशी झालेल्या चर्चेत स्वेदाला सरकारी नियंत्रणाखाली आणण्यासाठी दक्षिण सीरियात सैन्य तैनात करण्याबाबत एकमत तयार झाले आहे असे दमास्कसचे मत आहे.

इस्रायलने शुक्रवारी सांगितले की, पुढील दोन दिवसांसाठी स्वेदामध्ये सीरियन सैन्याला मर्यादित प्रवेश देण्यास त्यांनी सहमती दर्शविली आहे. त्यानंतर लगेचच, सीरियाने सांगितले की ते शनिवारी सकाळपर्यंत सुरू असलेल्या जातीय संघर्षांना संपवण्याच्या दृष्टीने समर्पित एक सैन्य तैनात करेल.

ओक्लाहोमा विद्यापीठातील मध्य पूर्व अभ्यास केंद्राचे प्रमुख जोशुआ लँडिस म्हणाले की, असे दिसते की शाराने आठवड्याच्या सुरुवातीला आपला हात पुढे केला होता.

“असे दिसते की त्यांच्या लष्करी कर्मचाऱ्यांनी अमेरिकेच्या पाठिंब्याबाबत गैरसमज करून घेतला होता. बाकू येथे इस्रायलशी झालेल्या चर्चेतून त्यांनी जबल ड्रुझ (स्वेदामधील) वरील इस्रायलच्या भूमिकेबाबतही गैरसमज केला होता,” असे ते म्हणाले.

अति आत्मविश्वास नडला

सीरियाच्या एका लष्करी अधिकाऱ्याने सांगितले की अमेरिकेशी केलेल्या पत्रव्यवहारामुळे दमास्कसला असे वाटले की इस्रायलचा सामना न करताही ते सैन्य तैनात करू शकते.

अधिकाऱ्याने सांगितले की तैनातीच्या योजनांबद्दल माहिती दिली असता अमेरिकन अधिकाऱ्यांनी त्याला कोणताही प्रतिसाद दिला नाही, ज्यामुळे सीरियाच्या नेतृत्वाला असे वाटले की ते वाच्यता न करता मंजूर झाले आहे आणि “इस्राएल हस्तक्षेप करणार नाही.”

दमास्कसमधील एका राजदूताने सांगितले की स्वेदा ताब्यात घेण्याच्या त्यांच्या कारवाईत सीरियाचे अधिकारी “अति आत्मविश्वासू” होते, “अमेरिकेच्या संदेशांवर आधारित वास्तवाचे ते पालन करत नव्हते.”

अमेरिकेचे राजदूत बॅरक यांनी दमास्कसमधील सार्वजनिक आणि खाजगी बैठकांमध्ये सांगितले आहे की सीरिया हा “एक देश” असावा, ज्यामध्ये ड्रुझ, कुर्दिश किंवा अलावाइट समुदायांसाठी स्वायत्त शासन नसावे, जे नवीन इस्लामी नेतृत्वावर मोठ्या प्रमाणात अविश्वासू आहेत.

त्या अविश्वासामुळे ड्रुझ गट आणि ईशान्य सीरियातील एक प्रमुख कुर्दिश सैन्य सीरियन सैन्य तैनातीला विरोध करण्यास प्रवृत्त झाले आहे आणि त्यांच्या स्वतःच्या लढाऊंना त्यांच्या प्रदेशातच तैनात असलेल्या घाऊक युनिट्स म्हणून सैन्यात समाविष्ट करण्याची मागणी करण्यास प्रवृत्त केले आहे.

लँडिस म्हणाले की असे दिसते की शारा यांनी सीरियामधील संघराज्याविरुद्ध बॅरॅक यांच्या विधानांचा अर्थ “केंद्रीय सरकार बळजबरीने ड्रुझ अल्पसंख्याकांवर आपली इच्छा लादू शकते” असा लावला होता.

मोठी चूक

वरिष्ठ आखाती अधिकाऱ्याने सांगितले की, दमास्कसने स्वेदाशी संपर्क साधताना “मोठी चूक” केली आहे. त्यांनी म्हटले आहे की सैन्याने ड्रुझ लोकांना मारणे आणि त्यांचा अपमान करणे यासह अनेक प्रकारची उल्लंघने केली आहेत. हिंसाचाराच्या स्वरूपामुळे इस्रायलला जबरदस्तीने कारवाई करण्याची संधी मिळाली, असे आखाती अधिकाऱ्याने आणि दुसऱ्या एका सूत्राने सांगितले.

सीरियन नेटवर्क फॉर ह्युमन राईट्स या स्वतंत्र देखरेख गटाने शुक्रवारी सांगितले की, हिंसाचारात मृतांची संख्या किमान 321पर्यंत पोहोचली आहे, ज्यात वैद्यकीय कर्मचारी, महिला आणि मुले यांचा समावेश आहे. याशिवाय म्हटले आहे की त्यात  फाशीचा समावेश आहे.

सीरियन परराष्ट्र मंत्रालयाच्या अधिकाऱ्याने सांगितले की स्वेदा कारवाईचा उद्देश सूड उगवणे किंवा वाढवणे नव्हता, तर देशाची शांतता आणि एकता राखणे होता.

सीरियन सैन्य “जेव्हाही योग्य परिस्थिती निर्माण होईल तेव्हा, इस्रायल हस्तक्षेप करणार नाही याची स्पष्ट हमी” यासह, “तिथे सांप्रदायिक हिंसाचार संपवण्यासाठी पुन्हा सहभागी होण्यास तयार होते,” असे इस्रायली घोषणेपूर्वी बोलताना अधिकाऱ्याने सांगितले.

अमेरिकेने इस्रायली हल्ल्यांना पाठिंबा दिलेला नाही

असादच्या पतनानंतर इस्रायलने सुरुवातीला देश कमकुवत आणि विकेंद्रित ठेवण्यासाठी अमेरिकेकडे लॉबिंग केले.

मे महिन्यात, अमेरिकेचे अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी शारा यांची भेट घेतली, त्यांनी सांगितले की ते सर्व अमेरिकन निर्बंध उठवतील आणि इस्रायलला दमास्कसशी संवाद साधण्यास भाग पाडतील. अर्थात इस्रायलच्या राजकीय स्थापनेचा बराचसा भाग नवीन सीरियन नेतृत्वाबद्दल साशंक आहे.

परराष्ट्र विभागाच्या प्रवक्त्याने गुरुवारी सांगितले की अमेरिकेने या आठवड्यात स्वेदावर इस्रायलच्या हल्ल्यांना “समर्थन दिले नाही”.

हे हल्ले सीरियातील काही अमेरिकन लोकांनाही धक्कादायक वाटले. बुधवारी इस्रायलने राजधानीवर हल्ला करण्याच्या काही तास आधी, अमेरिकेतील तीन ऊर्जा कंपन्यांचे अधिकारी बैठकीसाठी दमास्कसमध्ये पोहोचले.

प्रमुख सदस्य आणि आयोजक, अर्जेंट एलएनजीचे सीईओ जोनाथन बास यांनी सांगितले की त्यांना वॉशिंग्टनने पुरेसे आश्वासन दिले होते की स्वेदामध्ये होणारा हिंसाचार दमास्कसपर्यंत वाढणार नाही.

इस्रायलने हल्ला केला तेव्हा ते सीरियाच्या अर्थमंत्र्यांना ऊर्जा प्रकल्पाची ऑफर देत होते.

टीम स्ट्रॅटन्यूज
(रॉयटर्सच्या इनपुट्ससह)