पुतिन यांच्या भेटीपूर्वी भारत-रशिया संरक्षण भागीदारीसाठी सज्ज

राष्ट्राध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन यांच्या भारत दौऱ्यासाठी “सक्रियपणे तयारी” करत असल्याचे रशियाने म्हटले आहे. 2025 च्या अखेरीस पुतिन भारत. भेटीवर येण्याची अपेक्षा आहे. क्रेमलिनचे प्रवक्ते दिमित्री पेस्कोव्ह यांनी राज्य माध्यमांना सांगितले की मॉस्कोला आशा आहे की ही भेट द्विपक्षीय संबंधांमध्ये “अर्थपूर्ण” पद्धतीने मैलाचा दगड ठरेल.

जर हा दौरा खरोखरच झाला तर 2021 नंतर पुतिन यांचा हा पहिलाच भारत दौरा असेल, जो दोन दशकांपासून संरक्षण आणि तंत्रज्ञान सहकार्यात बांधलेल्या धोरणात्मक संबंधांना पुनरुज्जीवित करण्याचा दोन्ही राष्ट्रांचा हेतू अधोरेखित करेल.

पुढच्या पिढीतील प्लॅटफॉर्मवर (उपकरणांवर) लक्ष केंद्रित

या सगळ्या तयारीशी परिचित असलेल्या अधिकाऱ्यांचे म्हणणे आहे की डिसेंबरमध्ये होणाऱ्या आगामी शिखर परिषदेत Su-57E स्टेल्थ फायटर आणि S-500 हवाई संरक्षण प्रणाली सारख्या प्रगत लष्करी सहकार्याला प्राधान्य दिले जाण्याची शक्यता आहे.

Su-57E: पाचव्या पिढीतील उत्पादनाकडे एक झेप

हिंदुस्तान एरोनॉटिक्स लिमिटेडला (HAL)  दिलेल्या अलिकडच्या रशियन तांत्रिक मूल्यांकनात असा निष्कर्ष काढला गेला आहे की रशियाच्या पाचव्या पिढीतील मल्टीरोल फायटरची निर्यात आवृत्ती असलेल्या Su-57E चे स्थानिक पातळीवर उत्पादन करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या औद्योगिक क्षमतेच्या जवळपास निम्मी क्षमता भारताकडे आहे.

सुखोई डिझाइन ब्युरोच्या मूल्यांकन पथकाने नाशिक, कोरापूट आणि कासारगोड येथील HAL सुविधांची तपासणी केली, असेंब्ली, इंजिन उत्पादन आणि एव्हिओनिक्स उत्पादनाचे परीक्षण केले. अहवालात Su-30MKI उत्पादनातील दोन दशकांचा भारताचा अनुभव आणि HAL च्या इलेक्ट्रॉनिक्स उत्पादन बेसची अत्याधुनिकता अधोरेखित करण्यात आली आहे.

मॉस्कोच्या प्रस्तावात मेक इन इंडिया आणि आत्मनिर्भर भारत उपक्रमांतर्गत सह-उत्पादन चौकटीची कल्पना केली आहे, ज्यामुळे HAL स्टेल्थ विमान घटकांसाठी प्रादेशिक केंद्र बनण्याची शक्यता आहे. नवी दिल्लीसाठी, मर्यादित सहभागामुळे स्टेल्थ असेंब्ली आणि रडार-शोषक तंत्रज्ञानाचा महत्त्वपूर्ण अनुभव मिळू शकतो जो थेट भारताच्या स्वदेशी प्रगत मध्यम लढाऊ विमान (AMCA) कार्यक्रमासाठी उपयुक्त ठरेल.

S-400 च्या लढाऊ शक्तीमुळे S-500 साठी जोरदार प्रयत्न

ऑपरेशन सिंदूर दरम्यान S-400 ट्रायम्फच्या कामगिरीमुळे भारताची लांब पल्ल्याच्या हवाई संरक्षण प्लॅटफॉर्ममधील आवड अधिकच वाढली आहे. संरक्षण आणि सुरक्षा आस्थापनेतील सूत्रांनी सांगितले की मोहिमेच्या सुरुवातीच्या काळात हवाई श्रेष्ठता स्थापित करण्यात, अनेक शत्रू विमाने शोधण्यात आणि निष्क्रिय करण्यात ही प्रणाली निर्णायक ठरली.

एअर चीफ मार्शल ए. पी. सिंग यांनी नंतर एस-400 चे वर्णन ‘गेम-चेंजर’ असे केले आणि असे नमूद केले की त्याने सुमारे 300 किलोमीटरच्या अंतरावर लक्ष्य भेदून जमिनीवरून हवेत मारलेल्या सर्वात प्रदीर्घ नोंदींपैकी एक साध्य केले. ट्रायम्फची रडार अचूकता आणि एकाच वेळी बहु-लक्ष्य संलग्नतामुळे आय. ए. एफ. ला कमीतकमी नुकसानासह युद्धक्षेत्रावर वर्चस्व गाजवता आले, असे अधिकाऱ्यांनी सांगितले.

या यशाच्या आधारे, हवाई दलाने 2018 च्या करारातील पाच अतिरिक्त S-400 युनिट्ससाठी फॉलो-ऑन कलम वापरण्याची शिफारस केली आहे, किंवा पर्यायीरित्या, S-500 Prometey च्या अधिग्रहणाकडे वाटचाल करण्याची शिफारस केली आहे, ही पुढील पिढीची प्रणाली आहे जी 600 किलोमीटर पर्यंतच्या रेंजमध्ये बॅलिस्टिक आणि हायपरसोनिक धोक्यांना रोखण्यास सक्षम आहे.

अजेंड्यावर व्यापक संरक्षण सहकार्य

भारत-रशिया इंटरगव्हर्नमेंटल कमिशन ऑन मिलिटरी अँड मिलिटरी टेक्निकल कोऑपरेशन (IRIGC-M&MTC) अंतर्गत प्रगतीचा आढावा दोन्ही बाजूंनी घेण्याची अपेक्षा आहे. या संस्थेची नुकतीच नवी दिल्ली येथे बैठक झाली, ज्यामध्ये रडार आणि इलेक्ट्रॉनिक-वॉरफेअर सिस्टीम, काउंटर-ड्रोन तंत्रज्ञान आणि अचूक-स्ट्राइक शस्त्रांमध्ये संयुक्त संशोधनाच्या योजनांना पुन्हा मान्यता देण्यात आली.

रशियाचे राजदूत डेनिस अलिपोव्ह म्हणाले की, मॉस्को Su-57E प्रस्तावाला “आमच्या दीर्घकालीन संरक्षण भागीदारीचा नैसर्गिक विस्तार” म्हणून पाहतो, जो पारंपरिक खरेदीदार-विक्रेता मॉडेलपासून संयुक्त डिझाइन आणि उत्पादनाकडे जाणारा बदल दर्शवणारा ठरला आहे.

धोरणात्मक संदर्भ

पुतिन यांचा हा दौरा जागतिक पातळीवर बदलत्या परिस्थितीच्या दरम्यान येत आहे. भारताने अमेरिका आणि फ्रान्ससह पाश्चात्य भागीदारांसोबत संबंध वाढवले ​​असले तरी, त्यांच्या संरक्षण साठ्यातील अर्ध्याहून अधिक भाग मूळचा रशियन आहे. नवी दिल्लीसाठी, मॉस्कोसोबतचे सखोल सहकार्य प्रमुख शक्तींमध्ये संतुलन राखताना महत्त्वपूर्ण तंत्रज्ञानापर्यंत सातत्याने प्रवेश प्रदान करते.

पाश्चात्य निर्बंध आणि मर्यादित निर्यात मार्गांना तोंड देत असलेल्या रशियासाठी, भारतासोबतचे सहकार्य स्थिर बाजारपेठ आणि सामायिक उत्पादन करण्यास सक्षम औद्योगिक सहयोगी दोन्ही प्रदान करते.

हुमा सिद्दीकी