केप कॅनावेरल येथे स्पेस फोर्सने केली प्रगत ड्रोनविरोधी यंत्रणा तैनात

संवेदनशील एरोस्पेस पायाभूत सुविधांजवळ बघायला मिळणाऱ्या अनधिकृत मानवरहित हवाई हालचालींबद्दलच्या वाढत्या चिंतेच्या पार्श्वभूमीवर, अमेरिकेची स्पेस फोर्स या जगातील सर्वात सक्रिय अंतराळ प्रक्षेपण केंद्रांपैकी एक असलेल्या केप कॅनवेरलच्या आसपास एक नवीन, प्रगत ड्रोन-विरोधी प्रणाली स्थापित करत आहे.

हे प्रयत्न प्रक्षेपण क्षेत्रांचे संरक्षण करण्याच्या वाढत्या आव्हानाचे प्रतिबिंब आहे, जिथे लष्करी, नागरी आणि व्यावसायिक मोहिमांचे दाट मिश्रण असते, आणि त्याच वेळी जलद प्रक्षेपण गती कायम ठेवण्यासाठी ते पुरेसे खुले ठेवणे आवश्यक असते.

Space.com वरील ब्रेट टिंगले यांच्या अहवालानुसार, स्पेस फोर्सच्या अधिकाऱ्यांनी या प्रणालीचे वर्णन ‘पुढच्या स्तरावरील’ मानवरहित हवाई प्रणाली-विरोधी क्षमता असे केले आहे, जी सध्याच्या उपायांपेक्षा अधिक व्यापक संरक्षण देण्यासाठी तयार केली आहे.

या अपग्रेडचा उद्देश सध्याच्या शोध आणि प्रतिसाद साधनांच्या विस्कळीत प्रणालीच्या पलीकडे जाण्याचा आहे, जी फ्लोरिडाच्या स्पेस कोस्टवरून होणाऱ्या प्रक्षेपणांना आधार देणाऱ्या विशाल हवाई आणि सागरी मार्गाच्या, म्हणजेच ‘ईस्टर्न रेंज’च्या काही विशिष्ट भागांमध्येच मर्यादित संरक्षण प्रदान करते.

केप कॅनाव्हेरल स्पेस फोर्स स्टेशन आणि लगतचे केनेडी स्पेस सेंटर हे अमेरिकेच्या प्रक्षेपण कार्याचे केंद्रस्थान आहेत, जे राष्ट्रीय सुरक्षेशी निगडीत पेलोड्स, नासाची मोहिमा आणि वारंवार होणाऱ्या व्यावसायिक प्रक्षेपणांना आधार देतात.

या कार्यांच्या केंद्रीकरणामुळे हा प्रदेश लहान ड्रोनच्या घुसखोरीसाठी विशेषतः असुरक्षित बनतो, जे जाणूनबुजून किंवा नकळत प्रतिबंधित हवाई क्षेत्रात उडवले जाऊ शकतात. लहान मानवरहित विमाने देखील गंभीर धोका निर्माण करू शकतात, मात्र जर त्यांनी महत्त्वाच्या प्रक्षेपण कालावधीत विमान वाहतूक, ट्रॅकिंग प्रणाली किंवा रॉकेटच्या कार्यात व्यत्यय आणला तरच.

स्पेस फोर्सच्या अधिकाऱ्यांनी यावर जोर दिला आहे की, नवीन ड्रोन-विरोधी प्रणालीची रचना या कार्यात्मक संवेदनशीलतेचा विचार करून केली जात आहे. रेडिओ-फ्रिक्वेन्सी जॅमिंग किंवा कायनेटिक इंटरसेप्शनसारखे पारंपरिक ड्रोन-विरोधी उपाय प्रक्षेपण वातावरणात समस्याप्रधान ठरू शकतात, कारण त्यामुळे सुरक्षित अंतराळ प्रवासासाठी आवश्यक असलेल्या दळणवळण, टेलिमेट्री किंवा नेव्हिगेशन प्रणालींमध्ये व्यत्यय येण्याचा धोका असतो.

परिणामी, ही सेवा एक अधिक एकात्मिक दृष्टिकोनाचा अवलंब करत आहे, जो शोध, ओळख आणि प्रतिसाद यांच्यात संतुलन साधतो, त्याच वेळी प्रक्षेपण कार्यांमध्ये होणारा हस्तक्षेप कमी करतो.

नवीन प्रणालीमध्ये हवाई दल संशोधन प्रयोगशाळा आणि राष्ट्रीय टेहळणी कार्यालयाने विकसित केलेल्या उदयोन्मुख तंत्रज्ञानाचा समावेश असेल, जे ड्रोनच्या धोक्याला सामोरे जाण्यासाठी संशोधन, गुप्तचर आणि परिचालन युनिट्समध्ये असणारे घनिष्ठ संबंध दर्शवते.

विशिष्ट तांत्रिक तपशील सार्वजनिकरित्या उघड केले गेले नसले तरी, स्पेस फोर्सच्या अधिकाऱ्यांनी सूचित केले आहे की, वेगळे सेन्सर किंवा बिंदू-संरक्षणाऐवजी, संपूर्ण क्षेत्रात व्यापक परिस्थितीविषयक जागरूकता आणि अधिक अखंड समन्वय साधणे हे ध्येय आहे.

ड्रोनविरोधी संरक्षण वाढवण्याचा हा प्रयत्न अलिकडच्या वर्षांत अमेरिकेच्या लष्करी प्रतिष्ठानांवरून अनधिकृत ड्रोन उड्डाणांच्या अनेक घटनांनंतर करण्यात येत आहे, ज्यापैकी काही प्रकरणांमध्ये अटक आणि तपास दोन्हीही झाले आहेत. या प्रकरणांमुळे, विशेषतः सामरिकदृष्ट्या महत्त्वपूर्ण ठिकाणी, पाळत ठेवण्यासाठी, व्यत्यय आणण्यासाठी किंवा इतर शत्रुत्वपूर्ण हेतूंसाठी ड्रोन वापरण्याच्या संभाव्यतेबद्दल जागरूकता वाढली आहे.

प्रक्षेपण सुविधांसाठीचा धोका अधिक मोठा असतो: तिथे उत्पन्न होणाऱ्या एका व्यत्ययामुळेसुद्धा अब्जावधी डॉलर्सच्या मोहिमांना विलंब होऊ शकतो. याशिवाय राष्ट्रीय सुरक्षा उपग्रहांपासून ते व्यावसायिक दळणवळण सेवा अशा सर्व गोष्टींवर परिणाम होऊ शकतो.

ईस्टर्न रेंजमध्ये अद्वितीय आव्हाने आहेत. ते केवळ रॉकेट प्रक्षेपणांनाच नव्हे, तर नियमित लष्करी प्रशिक्षण उड्डाणे, व्यावसायिक विमान वाहतूक आणि सागरी हालचालींनाही आधार देते. त्यामुळे कोणतीही ड्रोनविरोधी प्रणाली गर्दीच्या आणि गुंतागुंतीच्या वातावरणात कार्यरत राहिली पाहिजे, कायदेशीर हवाई वाहतूक आणि संभाव्य धोके यांच्यात फरक केला पाहिजे, तसेच अनावश्यकपणे कामकाज थांबवू शकणारे खोटे धोक्याचे इशारे टाळले पाहिजेत.

स्पेस फोर्सच्या अधिकाऱ्यांनी यावर जोर दिला आहे की, ही प्रणाली जास्त प्रतिबंधात्मक न होता प्रभावी बनवण्यासाठी इतर संघीय संस्था आणि विमान वाहतूक प्राधिकरणांशी समन्वय साधणे महत्त्वाचे आहे.

सामरिक दृष्टिकोनातून, ही तैनाती अंतराळ पायाभूत सुविधांच्या सुरक्षेच्या विकसित होत असलेल्या स्वरूपावर प्रकाश टाकते. अंतराळातील प्रवेश अधिकाधिक व्यावसायिक होत असताना आणि प्रक्षेपणांचे प्रमाण वाढत असताना, जमिनीवरील प्रक्षेपण सुविधांचे संरक्षण करणे हे या कक्षेत असलेल्या मालमत्तांचे संरक्षण करण्याइतकेच महत्त्वाचे झाले आहे.

लहान, तुलनेने स्वस्त ड्रोन हे एक असमान धोका दर्शवतात, ज्याचा पारंपरिक सुरक्षा उपायांनी सामना करणे कठीण जाऊ शकते. यामुळे सैन्यांना अधिक अत्याधुनिक शोध आणि प्रतिसाद क्षमतांमध्ये गुंतवणूक करण्यास प्रवृत्त केले जात आहे.

अर्थात ही नवीन ड्रोनविरोधी प्रणाली केप कॅनवेरलवर केंद्रित असली तरी, त्याचे परिणाम फ्लोरिडाच्या पलीकडेही दूरवर पसरलेले आहेत. इतर अवकाश मोहिमा राबवणाऱ्या राष्ट्रांनाही प्रक्षेपण क्रिया वाढवताना आणि त्यांचे स्पेसपोर्ट व्यावसायिक संचालकांसाठी खुले करताना अशाच प्रकारच्या आव्हानांना सामोरे जावे लागत आहे. सुरक्षा किंवा कार्यक्षमतेशी कोणतीही तडजोड न करता, व्यस्त एरोस्पेस वातावरणात ड्रोनविरोधी संरक्षण प्रणाली कशा सामावून घ्यायच्या यासाठी स्पेस फोर्सचा दृष्टिकोन एक संदर्भ बिंदू म्हणून काम करू शकतो.

स्पेस फोर्ससाठी, हा प्रयत्न प्रक्षेपण क्षेत्रांना स्पर्धात्मक आणि धोरणात्मकदृष्ट्या महत्त्वपूर्ण जागा मानण्याच्या दिशेने होणारा एक व्यापक बदल अधोरेखित करतो, ज्यांना बहुस्तरीय संरक्षणाची आवश्यकता आहे. ड्रोन तंत्रज्ञान जसजसे विकसित होत आहे आणि जगभरात पसरत आहे, तसतसे अवकाशातील प्रवेश सुरक्षित करणे ही लष्करी नियोजक आणि धोरणकर्ते या दोघांसाठीही एक वाढती प्राथमिकता राहील अशी शक्यता आहे.

रामानंद सेनगुप्ता