पंतप्रधान Narendra Modi, शनिवारी कुवेतमध्ये दाखल झाले. आखाती प्रदेशातील कुवेत हा असा एकमेव देश आहे, ज्याला याआधी पंतप्रधान मोदींनी कधीच भेट दिली नव्हती. त्यामुळे त्यांच्या या दौऱ्याकडे सर्वांचेचे लक्ष लागून राहिले आहे. कुवेत हा भारताला कच्च्या तेलाचा पुरवठा करणारा सहावा सर्वात मोठा देश असून, सुमारे 10 लाख भारतीय तिथे कामानिमित्त किंवा व्यवसायानिमित्त स्थायिक आहेत. विविध उपक्रमांच्या माध्यामातून कुवेतने आजवर भारतामध्ये, सुमारे $10 अब्ज डॉलर्सची गुंतवणूक केली आहे.
गल्फमध्ये कार्यरत असलेले, माजी राजनयिक महेश सचदेव म्हणतात की, “खरं तर, ‘गल्फ कोऑपरेशन काउन्सिल’ (GCC) तयार करणाच्या कार्यात, अन्य सहा राज्यांच्या (बहरीन, कुवैत, ओमान, कतार, सौदी अरेबिया, यूएई) तुलनेत कुवेतचा सहभाग कमी राहिला आहे. मात्र 1970 च्या दशकात हाच कुवेत देश, भारतीयांना कामे मिळवून देणारा पहिला आखाती देश असावा. मात्र दुर्देवाने पुढे जाऊन, कुवेतमधील शाही घराण्यांमध्ये झालेल्या अंतर्गत युद्धामुळे आणि विभाजनामुळे ‘GCC’ मधील त्याचा एकूण सहभाग कमी झाल्याची शक्यता नाकारता येत नाही. ज्यामुळे कुवेतचे बाह्य देशांसोबतचे संबंधी प्रभावित झाले असू शकतात.”
जसे UAE आणि सौदी अरेबिया, तेलाच्या महसुलाचा वापर करून ग्राहकांना आकर्षित करण्यासाठी आणि त्यांच्या अर्थव्यवस्था बळकट करण्यासाठी ज्या आक्रमकतेने प्रयत्न करत होते, त्याकडे भारत कदाचित एक उदाहरण म्हणून पाहत आहे.
मात्र आता पंतप्रधान मोदींच्या पुढाकाराने, कुवेत आणि भारत यांच्यातील राजकीय आणि आर्थिक संबंधांचे नूतनीकरण होऊ घातले आहे. याच उद्दिष्टाच्या पूर्ततेसाठी मोदी यांचा हा कुवेत दौरा असल्याचे समजते. ज्यामध्ये दोन्ही देशांतील आर्थिक व्यवहार आणि व्यापार अधिक बळकट आणि प्रगत करण्याच्या दृष्टीने चर्चा होईल. तसेच यासंबंधी काही आवश्यक आणि महत्वपूर्ण करार देखील या भेटीदरम्यान होऊ शकतात. (दोन्ही देशातील वर्तमान व्यापार हा $11 अब्ज डॉलर्सच्या खाली असून, भारताच्या निर्यातीची रक्कम सुमारे $2 अब्ज डॉलर इतकी आहे).
तिकडे कुवेत देखील, संधींचा आणि उपलब्धतेचा अंदाज घेत आहे. ‘दोन्ही देशातील व्यवहार सुधारण्यासाठी आता अधिक विलंब होऊ नये,’ याकरता कुवेतचे अमीर शेख- ‘मेशल अल-अहमद’ यांनी पुढाकार घेतला असून, मोदींना भेटीचे आमंत्रण देण्यात त्यांचाही सहभाग असल्याचे समजते.
अमीर यांनी यावर्षीच्या सुरुवातीला, कुवेतचे परराष्ट्र मंत्री अब्दुल्ला अल-याह्या यांना दिल्लीला पाठवले होते. यावेळी हायड्रोकार्बन, आरोग्य, व्यापार, गुंतवणूक, शिक्षण, सुरक्षा आणि सांस्कृतिक देवाणघेवाण अशा विविध क्षेत्रांत सामायिक कार्य करेल असा एक संयुक्त आयोग स्थापन करण्यासाठीची सर्व प्रक्रिया त्यांनी पूर्ण केली.
पंतप्रधान मोदींनी, 2014 पासून सात वेळा एकट्या UAE ला भेट देऊन आणि 2022 मध्ये सर्वसमावेशक आर्थिक भागीदारी करारावर स्वाक्षरी करून, आखाती देशाला आपल्या मुत्सद्देगिरीचे मुख्य केंद्र बनवण्यासाठीचे कुवेतच्या प्रयत्नांची प्रशंसा केली आहे.
सौदी अरेबियापासून ते ओमान आणि कतारपर्यंत, मोदींनी परस्पर संबंधांची रूपरेषा वाढवण्याचा नेहमीच प्रयत्न केला आहे. तसेच ऊर्जा संबंध अधिक दृढ केले आहेत आणि अनेक संवेदनशील सुरक्षा मुद्द्यांनाही स्पर्ष केला आहे.
“आम्ही आखाती देशांसोबत करत असलेल्या संयुक्त नौदल सरावांमध्ये देखील सातत्याने वाढ होत आहे,” असे कुवेतचे राजदूत सचदेव यांनी सांगितले. ते पुढे म्हणाले, की “जगात गाजावाजा न करता, भारत आमच्यासाठी सुरक्षेचा आणि स्थिरतेचा एक निम्न स्त्रोत बनला आहे.”
‘हे महत्त्वाचे आहे, कारण आखाती राज्ये ब्रिटन सारख्या त्यांच्या पूर्वीच्या राज्यकर्त्यांवर आता विश्वास ठेवत नाहीत, जे कायमच इथल्या स्थानिक राजकारणात हस्तक्षेप करण्याचे आणि प्रभाव क्षेत्र निर्माण करण्याचे मार्ग शोधत असतात.’
अमेरिकेचेही सुमारे 60,000 सैनिक आखाती देशात तैनात आहत. मात्र आजवर त्यांनी त्यांच्या स्थानिक व्यवहारात कधीच कुठला हस्तक्षेप केलेला नाही. अमेरिकेला यापुढे यांच्या तेलाची किंवा वायूची गरज नसून, खरं तर ते त्यांच्याशी स्पर्धा करत आहेत आणि इस्रायलला मिळालेला त्यांचा अखंड पाठिंबा अरबांच्या गल्लीत फारसा कमी झालेला नाही.
मात्र भारताचा यामध्ये अशाप्रकारचा कुठलाही छुपा अजेंडा नाही. भारत आणि भारतीयांचा संवाद हा सामान्यतः पारदर्शक आणि सोपा असतो. विनाकारण कुणाच्या अंतर्गत बाबींमध्ये हस्तक्षेप करण्याची भारताची प्रवृत्ती नाही आणि एखाद्या प्रदेशावर वर्चस्व गाजवण्यासाठी कोणत्याही मोठ्या रणनीतिक योजनाही नाहीत.
मात्र भारताची बाह्य प्रतिमा आता गेल्या काही वर्षांपासून बदलते आहे. गाझामधील इस्रायलच्या युद्धाबाबतही भारताने आंतरराष्ट्रीय मंचावर आपले मत स्पष्टपणे व्यक्त केले आहे. रशिया आणि अमेरिकेशी असलेले आपले संबंध वापरुन युक्रेनमधील युद्ध थांबविण्याच्या प्रयत्नात भारताने विश्वासार्ह भूमिका बजावली आहे.
‘भारतीय डायस्पोरा’ (भारताचा विविध क्षेत्रांत होत असलेला प्रसार) देखील स्वतःला सिद्ध करत आहे. कदाचित पंतप्रधान मोदींसारख्या व्हिजन आणि एम्बिशिअन असलेल्या एखाद्या द्रष्ट नेत्याची भारताला गरज होती.
शनिवारी पंतप्रधान मोदी, कुवेतमधील ‘हाला मोदी’ कार्यक्रमाला संबोधित करतील, ज्यामध्ये सुमारे 5 हजार लोक उपस्थित राहण्याची अपेक्षा आहे. या दौऱ्याचा सकारात्मक परिणाम केवळ भारत आणि कुवेतच्या आपसी संबंधापुरता मर्यादित राहणार नसून, संपूर्ण जगात भारताची नवी ओळख निर्माण करण्यावरही होणार आहे.
