हिंदुस्तान एरोनॉटिक्स लिमिटेडने (HAL) एरो इंडिया 2025 मध्ये आपल्या अद्ययावत हिंदुस्तान जेट ट्रेनरचे (HJT-36) अधिकृतपणे अनावरण केले. या जेट ट्रेनरचे आता ‘यशस’ असे नामकरण करण्यात आले आहे. हा जेट ट्रेनर विमानाच्या बाह्य आवरणातील महत्त्वपूर्ण प्रस्थान वैशिष्ट्ये आणि फिरकी प्रतिरोध संबोधित करण्यासाठी व्यापक बदलांचे अनुसरण करतो. भारतीय हवाई दलाला (आयएएफ) चार ते पाच सुधारित प्रशिक्षण जेटची प्रारंभिक तुकडी मिळण्याची अपेक्षा आहे.
आयएएफने अद्याप ‘यशस’ साठी औपचारिक ऑर्डर दिलेली नसली तरी, एरो इंडिया 2025 मधील सूत्रांनी असे सूचित केले आहे की HAL मूल्यांकनासाठी श्रेणीसुधारित प्रशिक्षण जेट प्रदान करेल. “आयएएफने अद्ययावत यंत्रांसाठी कोणतीही अधिकृत ऑर्डर दिलेली नाही. मात्र HALकडून भारतीय हवाई दलाला वापरण्यासाठी प्रशिक्षण विमान देण्यात येईल. एकदा अंतिम वापरकर्त्याचे समाधान झाले की, अधिक प्रशिक्षण विमानांसाठी ऑर्डर दिली जाण्याची शक्यता आहे,” असे एका वरिष्ठ अधिकाऱ्याने सांगितले.
एरो इंडिया 2025 मध्ये हा नामकरण सोहळा पार पडला. HALचे अध्यक्ष आणि व्यवस्थापकीय संचालक (सीएमडी) डॉ. डी. के. सुनील आणि एचएएलच्या वरिष्ठ अधिकाऱ्यांच्या उपस्थितीत सचिव (संरक्षण उत्पादन) संजीव कुमार यांनी नवीन नावाचे अनावरण केले. रीब्रँडिंग हे प्रशिक्षणाच्या क्षमतेतील झेप आणि आधुनिक लष्करी प्रशिक्षणासाठी आवश्यक प्रासंगिकता दर्शवते.
The flagship jet training aircraft of HAL, Hindustan Jet Trainer, HJT-36, is now renamed as ‘Yashas’ after extensive modifications to resolve departure characteristics & spin resistance throughout the aircraft envelope. pic.twitter.com/T0ETEJBRTE
— HAL (@HALHQBLR) February 10, 2025
अत्याधुनिकीकरण आणि सुधारणा
HALच्या मते, लक्षणीय तांत्रिक प्रगतीमुळे HJT-36 चे ‘यश’ मध्ये रूपांतर झाले आहे, ज्यामुळे त्याची कामगिरी आणि परिचालन उपयुक्तता सुधारली आहे. या बदलांमुळे विमानाची प्रस्थान वैशिष्ट्ये आणि फिरकी प्रतिरोध यांच्याशी संबंधित समस्या सुधारल्या आहेत, ज्यामुळे विकसित होत असलेल्या लष्करी प्रशिक्षण गरजांशी त्याची जुळवून घेण्याची क्षमता सुनिश्चित झाली आहे.
डी. के. सुनील यांनी अनावरण प्रसंगी या सुधारणांबद्दल तपशीलवार माहिती दिलीः “बेसलाइन इंटरमिजिएट ट्रेनिंग प्लॅटफॉर्ममध्ये मोठ्या प्रमाणात झालेल्या बदलांमुळे त्याच्या क्षमतांमध्ये लक्षणीय वाढ झाली आहे. यामुळे आधुनिक लष्करी विमानचालन प्रशिक्षण प्रणाली म्हणून विमानाची सातत्यपूर्ण प्रासंगिकता प्रतिबिंबित करण्यासाठी नवीन नाव देण्याची संधी मिळाली.
प्रशिक्षण कार्यक्षमता आणि कार्यात्मक परिणामकारकता वाढविण्यासाठी अद्ययावत ‘यशस’ मध्ये प्रगत तंत्रज्ञानाचा समावेश आहे. यात मल्टी-फंक्शनल डिस्प्लेसह (एमएफडी) अत्याधुनिक काचेचे कॉकपिट आणि सुधारित परिस्थितीजन्य जागरूकतेसाठी हेड-अप डिस्प्ले (एचयूडी) आहे, ज्यामुळे वैमानिकांना महत्त्वपूर्ण उड्डाण माहितीचे अचूक निरीक्षण करता येते.
विमानशास्त्रातील आधुनिकीकरणामुळे इंडियन लाइन रिप्लेसेबल युनिट्सचे (एलआरयु) अखंड एकत्रीकरण सुलभ होते, ज्यामुळे आयात केलेल्या घटकांवरील अवलंबित्व कमी होते. FADEC-controlled AL55I जेट इंजिनद्वारे चालवले जाते. स्टीप्ड-अप रिअर कॉकपिट आणि ड्रॉप्ड नोज यासारख्या वायुगतिकीय सुधारणा, उड्डाण कामगिरी दरम्यान दृश्यमानता वाढवतात. दुसऱ्या टप्प्यातील पायलट प्रशिक्षणासाठी तयार केलेले ‘यशस’ बंडखोरीविरोधी कारवाईसह विशेष मोहिमांना आधार देते आणि 1 हजार किलोपर्यंत पेलोड वाहून नेऊ शकते. याव्यतिरिक्त, सिंगल-पॉइंट ग्राउंड रिफ्युअलिंग आणि डिफ्युअलिंग स्ट्रिमलाइन ऑपरेशन्स, तयारी करणे आणि टर्नअराउंड वेळ कमी करणे यासारखी वैशिष्ट्येही यात आहेत.
लष्करी विमानचालन प्रशिक्षणाचे भविष्य घडविण्यासाठी सज्ज असलेल्या भारताच्या संरक्षण प्रशिक्षण पायाभूत सुविधांमध्ये ‘यशस’ एक महत्त्वपूर्ण भर घालते. त्याची वर्धित रचना, प्रगत वैशिष्ट्ये आणि परिचालन अष्टपैलूत्व यामुळे हे विमान आयएएफच्या पायलट प्रशिक्षण कार्यक्रमांचा आधारस्तंभ बनण्यासाठी सज्ज आहे.
‘यशस’ चे आधुनिकीकरण आणि उन्नतीकरण करण्यावर HALने सातत्याने लक्ष केंद्रित केल्याने भारताच्या राष्ट्रीय संरक्षण गरजांना पाठिंबा देण्यासाठी आणि त्याची विमानचालन क्षमता वाढवण्यासाठी असणारी त्यांची बांधिलकी अधोरेखित होते. भारतीय हवाई दल विमानाचे मूल्यांकन करत असताना, देशाच्या भविष्यातील लष्करी वैमानिकांची तयारी आणि कौशल्य सुनिश्चित करून भारताच्या संरक्षण परिसंस्थेत व्यापक भूमिका सुरक्षित करण्याची क्षमता ‘यशस’ मध्ये आहे.
रवी शंकर
