![](https://bharatshakti.in/wp-content/uploads/2024/03/LT-BSI-Defence.gif")
भारताने 28 आणि 29 जुलै रोजी, ‘प्रलय’ या आपल्या पहिल्या स्वदेशी बनावटीच्या क्वासी-बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्राच्या यशस्वी उड्डाण चाचण्या पूर्ण केल्या. हे क्षेपणास्त्र खास पारंपरिक (non-nuclear) प्रहारासाठी डिझाईन करण्यात आले असून, त्याची चाचणी ओडिशा किनारपट्टीवरील ‘डॉ. एपीजे अब्दुल कलाम आयलंड’ येथून घेण्यात आली, जो भारताच्या विकसित होत असलेल्या प्रादेशिक सुरक्षेच्या पार्श्वभूमीवर, लष्करी क्षमतेतील एक महत्त्वपूर्ण टप्पा मानला जात आहे.
DRDO (संरक्षण संशोधन आणि विकास संस्था) ने, दोन्ही दिवशी पार पडलेल्या या चाचण्या यशस्वी झाल्याचे जाहीर केले. दोन्ही चाचण्यांमध्ये, 150 ते 500 किलोमीटरच्या परिघातील क्षेपणास्त्राच्या कार्यक्षमतेची पूर्ण पडताळणी केली गेली आणि दोन्ही वेळा मिसाईलने ‘पिनपॉइंट अचूकता’ साध्य केली.
संरक्षण मंत्रालयाच्या निवेदनात म्हटले आहे की, “क्षेपणास्त्रांनी निश्चित केलेल्या मार्गानुसारच उड्डाण केले आणि टार्गेटवर अचूक प्रहार केला. सर्व उप-प्रणाल्यांनी देखील अपेक्षेप्रमाणे कार्य केले, जे इंटिग्रेटेड टेस्ट रेंज (ITR) ने स्थापित केलेल्या ट्रॅकिंग सेन्सर्स आणि लक्ष्यस्थळी असलेल्या जहाजांवरील उपकरणांद्वारे पडताळण्यात आले.”
इंटरसेप्टरला चकवा देणारे क्षेपणास्त्र
‘प्रलय’ हे पृष्ठभागावरुन पृष्ठभागावर (surface-to-surface) मारा करणारे क्षेपणास्त्र आहे, जे सॉलिड प्रोपेलंटवर चालते आणि त्यामध्ये अत्याधुनिक मार्गदर्शन तसेच नेव्हिगेशन प्रणाली आहे, जी त्याला उड्डाणादरम्यान मार्ग बदलण्याची क्षमता देते. ही क्षमता, शत्रूच्या क्षेपणास्त्र इंटरसेप्शन सिस्टमपासून त्याला वाचवण्यात मदत करते.
हे क्षेपणास्त्र शत्रूच्या एअरबेस, कमांड सेंटर्स आणि लॉजिस्टिक हब्स यांसारख्या उच्च-मूल्य लक्ष्यांवर प्रहार करण्यासाठी तयार करण्यात आले आहे. 350 ते 700 किलोग्रॅम वजनाच्या पारंपरिक वॉरहेड्सने हे सुसज्ज असते.
‘प्रलय’चे क्वासी-बॅलिस्टिक प्रोफाइल त्याला पारंपरिक बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्रांप्रमाणे गती आणि अंतर तर देतेच, पण याशिवाय अंतिम टप्प्यात मार्ग बदलण्याची क्षमता देखील देते, जी आधुनिक हवाई संरक्षण प्रणाल्यांना चकवण्यासाठी महत्त्वपूर्ण ठरते.
वापरकर्ता चाचणी आणि भविष्यातील समावेश
‘प्रलय’ मिसाईलची ही चाचणी User Evaluation Trials चा एक भाग होती, जी त्याला लष्कर आणि हवाई दलात सामील करण्याच्या अगोदरची एक महत्त्वाची पायरी आहे. DRDO चे वरिष्ठ वैज्ञानिक, लष्करी प्रतिनिधी आणि उद्योग क्षेत्रातील सहकारी हे चाचणी दरम्यान उपस्थित होते.
संरक्षणमंत्री राजनाथ सिंह यांनी DRDO, सशस्त्र दले आणि औद्योगिक सहकाऱ्यांचे अभिनंदन करताना म्हटले की, “प्रलय क्षेपणास्त्रात वापरलेले प्रगत तंत्रज्ञान आपल्याला भविष्यात मोठा ऑपरेशनल लाभ करुन देईल.”
DRDO चे अध्यक्ष डॉ. समीर वी. कामत यांनी, ही चाचणी लवकरच सैन्यात समावेशाच्या दिशेने एक महत्त्वाची पायरी ठरल्याचे सांगितले. “ही यशस्वी चाचणी, क्षेपणास्त्र प्रणालीला लवकरच लष्करात समाविष्ट होण्यासाठी मार्ग मोकळा करते,” असेही ते म्हणाले.
एक सामूहिक प्रयत्न
‘प्रलय’चे मुख्य संशोधन, हैदराबादमधील Research Centre Imarat (RCI) ने केले असून, DRDO ची इतर संस्थाने जसे की– Defence R&D Lab, Advanced Systems Lab, Armament R&D Establishment, High Energy Materials Lab, Defence Metallurgical Research Lab आणि Terminal Ballistics Research Lab यांनी देखील यामध्ये मोठे योगदान दिले.
Bharat Dynamics Limited (BDL) आणि Bharat Electronics Limited (BEL) यांसारख्या सार्वजनिक कंपन्यांबरोबरच MSMEs ने देखील प्रलयच्या डिझाइन आणि उत्पादनामध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे.
गतिशील आणि जलद प्रतिसादक्षम व्यासपीठ
‘प्रलय’चे एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य म्हणजे त्याची मोबिलिटी. हे क्षेपणास्त्र हाय-मोबिलिटी वाहनावर ट्विन-कॅनिस्टर लाँचर द्वारे बसवले जाते, जे त्याला जलद तैनात करण्याची क्षमता देते. विशेषतः सीमावर्ती भागांमध्ये, संघर्षाच्या वेळी जलद प्रतिसाद देण्यासाठी हे फारच उपयुक्त आहे.
रणनीतिक महत्त्व
‘प्रलय’ हे भारताच्या रणनीतिक अणु क्षेपणास्त्रांप्रमाणे अणु प्रतिघातासाठी नव्हे, तर फक्त पारंपरिक शस्त्रास्त्र प्रहारासाठी तयार करण्यात आले आहे. त्यामुळे ते रणभूमीवरील टॅक्टिकल स्ट्राईक वॉपन म्हणून लष्कराला लवचिकता प्रदान करते, जे न्यूक्लिअर थ्रेशोल्ड न ओलांडता प्रभावी ठरते.
हे BrahMos आणि Prahaar सारख्या कमी-पल्ल्याच्या अचूक क्षेपणास्त्र प्रणालींची साथ देणार आहे. ‘प्रलय’ चीनच्या DF-series क्षेपणास्त्रांवर आणि पाकिस्तानच्या बॅटलफिल्ड-बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्रांवर प्रभावी प्रत्युत्तर ठरू शकते.
यावर्षी प्रजासत्ताक दिनाच्या परेडमध्ये, ‘प्रलय’ क्षेपणास्त्र दाखवण्यात आले होते, ज्यामुळे त्याचे वाढते महत्त्व अधोरेखित होते. ते LoC (पाकिस्तान) आणि LAC (चीन) या दोन्ही सीमेवर तैनात करण्याचा विचार आहे.
चाचणीनंतर पुढे काय?
या यशस्वी चाचण्यांनंतर, DRDO आणि Bharat Dynamics Limited (BDL) यांच्यात ‘प्रलय’च्या सिरिअल उत्पादनाची प्रक्रिया सुरू होईल. पुढील वर्षभरात हे क्षेपणास्त्र भारतीय लष्कर आणि हवाई दलाच्या प्रत्यक्ष सेवेमध्ये दाखल होईल आणि हे भारताचे पहिले अशा प्रकारचे बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्र असेल जे केवळ पारंपरिक प्रहारासाठी वापरले जाईल.
टीम भारतशक्ती
