![](https://bharatshakti.in/wp-content/uploads/2024/03/LT-BSI-Defence.gif")
बुधवारी सकाळी, भारतीय वायुदलाचे (IAF) एक Jaguar Fighter विमान, राजस्थानच्या चूरू जिल्ह्यात पाकिस्तानच्या सीमेजवळ कोसळले. ही गेल्या पाच महिन्यातील जग्वार विमानाचा तिसरा अपघात आहे आणि 2025 मधील भारतीय वायुदलाची पाचवी विमान दुर्घटना आहे.
Jaguar या ‘ट्विन-सीटर’ लढाऊ विमानाने आज सकाळी, सूरतगड येथील वायुदल तळावरून प्रशिक्षणासाठी उड्डाण केले आणि त्यानंतर रतनगढ शहराजवळ कोसळले. स्थानिक पोलीस आणि वायुदलाची बचाव टीम तत्काळ घटनास्थळी दाखल झाली.
IAF ने आपल्या निवेदनात म्हटले आहे की, “या अपघातात विमानातील दोन्ही वैमानिकांचा मृत्यू झाला आहे.”
“IAF चे Jaguar ट्रेनर विमान, नियमित प्रशिक्षण उड्डाणादरम्यान राजस्थानमधील चूरू येथे अपघातग्रस्त झाले. या दुर्घटनेत दोन्ही वैमानिकांचा दुर्दैवी मृत्यू झाला आहे. कोणतीही नागरी मालमत्ता नष्ट झाल्याची नोंद नाही. भारतीय वायुदल शोकग्रस्त कुटुंबियांच्या सोबत आहे आणि या अपघाताच्या कारणाचा तपास करण्यासाठी कोर्ट ऑफ इन्क्वायरी स्थापन करण्यात आली आहे,” असे इंडियन एअरफोर्सने आपल्या ‘X’ (माजी ट्विटर) पोस्टद्वारे सांगितले आहे.
सात महिन्यांत पाच अपघात: वाढती चिंता
ही घटना 2025 मध्ये आधी घडलेल्या IAF विमान अपघातांच्या यादीत आणखी एका अपघाताची भर घालते.
- 6 फेब्रुवारी – Mirage 2000 ट्रेनर जेट शिवपुरी (मध्यप्रदेश) येथे कोसळले. दोन्ही वैमानिक सुखरूप बाहेर पडले.
- 7 मार्च – Jaguar लढाऊ विमान पंचकुला (हरियाणा) येथे कोसळले. वैमानिक बचावला.
- 7 मार्च (त्याच दिवशी) – An-32 ट्रान्सपोर्ट विमान बागडोगरा वायुदल तळावर उतरण्यादरम्यान अपघातग्रस्त झाले. कोणतीही दुखापत झाली नाही.
- 2 एप्रिल – Jaguar ट्रेनर जेट जामनगर (गुजरात) येथे कोसळले. दोघांपैकी एक वैमानिक ठार, दुसरा सुखरूप बाहेर पडला.
- 9 जुलै – चूरू (राजस्थान) येथे Jaguar दुर्घटना. दोन्ही वैमानिकांचा मृत्यू झाला.
या वारंवार घडणाऱ्या दुर्घटना, विशेषतः Jaguar विमानाचे सातत्याने होणारे अपघात, यामुळे यामागील तांत्रिक कारणांवर आणि विमाने अद्ययावत करण्याच्या गतीवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित होत आहेत.
Jaguar: ताणाखाली असलेले विश्वासार्ह लढाऊ विमान
Jaguar हे दोन इंजिन असलेले, खोलवर घुसखोरी करणारे स्ट्राइक विमान असून, 1980 च्या दशकापासून ते भारतीय वायुदलाची ताकद राहिले आहे. सध्या भारतात 6 स्क्वॉड्रनमध्ये सुमारे 120 Jaguar विमाने कार्यरत आहेत.
या विमानांना नवीन अवियोनिक्स व नेव्हिगेशन प्रणालीसह अद्ययावत केले गेले आहे, मात्र त्यांचे मूलभूत रचनात्मक भाग जुनाट आणि देखभालखर्च वाढलेले आहेत.
यावर्षी झालेल्या तिन्ही Jaguar अपघातांमध्ये, हे विमान प्रशिक्षण किंवा परिचय मोहिमांवर होते, म्हणजे युद्धसदृश परिस्थितीत नव्हे. त्यामुळे या दुर्घटनांचा संबंध प्रणालीगत दोष किंवा जुनाट ढाच्याशी अधिक आहे, हे लक्षात येते.
सुधारणा आणि अपघात दरात घट
गेल्या दोन दशकांत अपघात दरात घट झाली आहे, असे संरक्षण मंत्रालय स्पष्ट करते. अधिकृत आकडेवारीनुसार:
- 2000 ते 2005 – दर: 0.93 प्रति 10,000 उड्डाण तास
- 2017 ते 2022 – दर: 0.27
- 2020 ते 2024 – दर: 0.20
विमान प्रणालींच्या आधुनिकीकरण, वाढीव वैमानिक प्रशिक्षण, आणि सुरक्षा लेखापरीक्षण यामुळे ही घट झाल्याचे मानले जाते. 2017–22 दरम्यान IAF ने 34 अपघात तपासले, आणि त्यामुळे अनेक कार्यपद्धतीतील आणि तांत्रिक सुधारणा करण्यात आल्या.
तथापि, तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे की हेलिकॉप्टर ताफ्यांमध्ये सुरक्षा सुधारली असली, तरी Jaguar आणि MiG-21 यांसारखी जुनी लढाऊ विमाने अजूनही धोकादायक आहेत. अर्थसंकल्पीय विलंब आणि खरेदीतील अडथळ्यांमुळे त्यांना लवकर हटवता आलेले नाही.
आधुनिकीकरणाची गरज
भारत लवकरच Rafale, Tejas Mk-2, आणि AMCA (Advanced Medium Combat Aircraft) सारखी आधुनिक विमाने आणणार आहे. तरीही IAF ला स्क्वॉड्रनची संख्या राखण्यासाठी जुन्या लढाऊ विमानांवर अवलंबून रहावे लागते.
सध्या IAF कडे, 42 स्क्वॉड्रनच्या मंजूर संख्येपेक्षा कमी लढाऊ स्क्वॉड्रन आहेत, त्यामुळे जुन्या विमानांचे अपग्रेड करणे अपरिहार्य झाले आहे, जरी त्याचा खर्च आणि धोका अधिक असला तरी.
दरम्यान, संरक्षण सूत्रांनी सांगितले की, ‘IAF ने चूरू अपघाताच्या चौकशीसाठी कोर्ट ऑफ इन्क्वायरी सुरू केली आहे, जी संभाव्य तांत्रिक दोष शोधून काढेल.’
टीम भारतशक्ती
