भारत आणि मोरोक्को यांच्यात संरक्षण करारावर स्वाक्षऱ्या

संरक्षण मंत्री राजनाथ सिंह आणि मोरोक्कोचे संरक्षण मंत्री अब्देलतिफ लोदी यांच्यात काल म्हणजे 22 सप्टेंबर 2025 रोजी झालेल्या द्विपक्षीय बैठकीत संरक्षण सहकार्याबाबत सामंजस्य करारावर स्वाक्षरी करण्यात आली. हा सामंजस्य करार दोन्ही देशांमध्‍ये संरक्षणविषयक वाढत्या भागीदारीसाठी एक मजबूत संस्थात्मक चौकट प्रदान करणारा आहे. तसेच संरक्षण उद्योग, संयुक्त सराव, लष्करी प्रशिक्षण आणि क्षमता बांधणीमध्ये सहकार्याचा मार्ग प्रशस्त करणारा आहे.

संरक्षण मंत्री राजनाथ सिंह मोरोक्कोच्या तीन दिवसांच्या दौऱ्यावर असताना सोमवारी राबात येथे त्यांचे समकक्ष अब्देलतिफ लोदी यांच्यासोबत या सामंजस्य करारावर स्वाक्षरी केली. हा करार प्रशिक्षण, संयुक्त सराव, सायबर आणि सागरी सुरक्षा आणि संरक्षण उद्योग सहकार्य या क्षेत्रातील संरक्षण सहकार्याला संस्थात्मक बनवतो – दोन्ही बाजूंनी “उद्देशासह धोरणात्मक भागीदारी” म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या दीर्घकालीन चौकटीला एक दीर्घकालीन चौकट देतो.

“दोन्ही देशांनी संरक्षण उद्योग सहकार्य अधिक तीव्र करण्याचा निर्णय घेतला आणि दहशतवादविरोधी प्रयत्न, सागरी सुरक्षा, सायबर संरक्षण, लष्करी प्रशिक्षण आणि शांतता मोहिमा आणि लष्करी औषधांमध्ये सहकार्य वाढवण्यासाठी एका व्यापक रोडमॅपवर सहमती दर्शविली,” असे संरक्षण मंत्रालयाने ‘एक्स’ वरील पोस्टमध्ये म्हटले आहे.

राबात येथील भारतीय दूतावासात संरक्षण विभाग

सिंह यांनी राबात येथील भारतीय दूतावासात एक समर्पित संरक्षण विभाग तयार करण्याची घोषणाही केली. ही नवीन रचना दोन्ही देशांच्या सशस्त्र दलांमध्ये कायमस्वरूपी पूल म्हणून काम करेल, प्रशिक्षण देवाणघेवाण, तंत्रज्ञान भागीदारी आणि उद्योग संबंधांद्वारे क्षमता वाढण्यास सक्षम करेल.

टाटा ॲडव्हान्स्ड सिस्टम्सने मोरोक्को प्लांट उघडला

सिंह यांच्या भेटीचे एक वैशिष्ट्य म्हणजे कॅसाब्लांकाजवळील बेरेचिड येथे टाटा ॲडव्हान्स्ड सिस्टम्स मारोकच्या नवीन प्लांटचे उद्घाटन. 20 हजार चौरस मीटरवर पसरलेल्या या अत्याधुनिक सुविधेमध्ये टाटा मोटर्स आणि डीआरडीओ यांनी संयुक्तपणे विकसित केलेले व्हील्ड आर्मर्ड प्लॅटफॉर्म (WhAP) 8×8 असेंबल केले जाईल.

हे आफ्रिकेतील भारताचे पहिले संरक्षण उत्पादन उपक्रम आणि मोरोक्कोचे पहिले मोठ्या प्रमाणात संरक्षण असेंब्ली युनिट आहे. आफ्रिकन बाजारपेठेत निर्यातीचे केंद्र म्हणून या प्लांटची कल्पना केली जात आहे, जी भारताच्या “मेक इन इंडिया फॉर द वर्ल्ड” धोरणाला चालना देते आणि मोरोक्कोच्या संरक्षण औद्योगिक महत्त्वाकांक्षांना देखील समर्थन देते.

भारतात महत्त्वाच्या उप-प्रणालींचे उत्पादन केले जाईल, ज्याचे अंतिम एकत्रीकरण मोरोक्कोमध्ये केले जाईल – एक संकरित सह-उत्पादन मॉडेल रोजगार निर्माण करेल, स्थानिक विक्रेता परिसंस्था मजबूत करेल आणि प्रदेशात प्रगत कौशल्ये निर्माण करेल अशी अपेक्षा आहे.

धोरणात्मक संदर्भ: भारताचा आफ्रिकेत प्रसार

आफ्रिकेतील भारताचा वाढता संरक्षण प्रभाव अशा वेळी बघायला मिळत आहे जेव्हा या खंडावरील प्रभावासाठी जागतिक स्पर्धा तीव्र होत आहे. चीनने जिबूतीमध्ये नौदल तळ आणि मोठ्या प्रमाणात शस्त्रास्त्र विक्रीसह आपली उपस्थिती वाढवली आहे, तर भारत स्वतःला वेगळ्या पद्धतीने जगापुढे आणत आहे ज्यात अवलंबित्व-चालित मॉडेल्सऐवजी क्षमता-निर्मिती, संयुक्त विकास आणि समान भागीदारी ऑफर करत आहे.

युरोप, आफ्रिका आणि अटलांटिक महासागराच्या छेदनबिंदूवर वसलेला मोरोक्को, भारताच्या पश्चिम आणि उत्तर आफ्रिका पोहोचमध्ये एक नैसर्गिक भागीदार आहे. त्याची राजकीय स्थिरता, वाढत्या संरक्षण गरजा आणि औद्योगिक सहकार्यासाठी मोकळेपणा हे नवी दिल्लीच्या आफ्रिका धोरणात एक महत्त्वाचा घटक बनवते.

द्विपक्षीयतेच्या पलीकडे: दक्षिण-दक्षिण संरक्षण सहकार्य

या सामंजस्य कराराचे आणि नवीन सुविधेचेही व्यापक महत्त्व आहे. दीर्घकाळापासून महासत्ता स्पर्धेचे जतन केलेले संरक्षण, दक्षिण-दक्षिण सहकार्यात एक नवीन सीमा म्हणून उदयास येत आहे. सिंह यांच्या भेटीवरून असे दिसून येते की भारत सुरक्षा आणि संरक्षण औद्योगिकीकरणाला समतापूर्ण विकास भागीदारीचा अविभाज्य भाग मानतो.

आगामी भारत-आफ्रिका फोरम शिखर परिषदेच्या पूर्वसंध्येला दोन्ही बाजूंमधील चर्चेतून नवीन संयुक्त उपक्रम आणि प्रकल्पांसाठी पाया तयार होण्याची अपेक्षा आहे. चर्चा पुढे सुरू ठेवण्यासाठी लोदी यांना औपचारिकपणे भारत भेटीसाठी आमंत्रित करण्यात आले आहे.

हुमा सिद्दीकी