दुसऱ्या महायुद्धानंतर युरोपच्या सर्वात प्राणघातक संघर्षाने एक गंभीर टप्पा गाठला असून, रशियाने युक्रेनवर केलेल्या आक्रमणाला 19 नोव्हेंबर 2024 या दिवशी हजार दिवस पूर्ण झाले.
या विनाशकारी युद्धामुळे मानवी आणि भौतिक नुकसान वाढत असताना युक्रेनला युद्धाच्या सुरुवातीच्या काळापेक्षा आता अधिक असुरक्षित वाटत आहे. आक्रमणानंतर युक्रेनला पोहोचलेल्या नुकसानीचा सारांश खालीलप्रमाणे –
मानवी हानी
31 ऑगस्ट 2024 पर्यंत युक्रेनमधील संयुक्त राष्ट्रांच्या मानवाधिकार देखरेख मोहिमेने केलेल्या नोंदीनुसार, रशियाने आक्रमण सुरू केल्यापासून युक्रेनमध्ये किमान 11 हजार 743 नागरिक ठार तर 24 हजार 614 जखमी झाले. यूएन आणि युक्रेनच्या अधिकाऱ्यांचे म्हणण्यानुसार की मृत्यू आणि जखमींची पडताळणी करण्यातील अडचणी पाहता, विशेषतः आता रशियाच्या हातात असलेल्या मारियुपोल या उद्ध्वस्त झालेल्या बंदर शहरासारख्या भागात, प्रत्यक्षातील आकडेवारी कदाचित खूप जास्त आहे.
युक्रेनच्या सरकारी वकिलांनी सांगितले की 14 नोव्हेंबर 2024 पर्यंत 589 युक्रेनियन मुले ठार झाली.
या युद्धामुळे नागरिकांना खूप त्रास सहन करावा लागला असला तरी ठार झालेल्यापैकी बहुसंख्य सैनिक आहेत. सुसज्ज असलेल्या दोन आधुनिक सैन्यांद्वारे लढले जाणारे हे दुर्मिळ सर्वसमावेशक पारंपरिक युद्ध विलक्षण रक्तरंजित बनले आहे. रणगाडे, चिलखती वाहने आणि खंदकांवर पायदळांच्या वाढत्या हल्ल्यांसह अविरत तोफगोळ्यांच्या हल्ल्यांच्या जोरदार तटबंदी असलेल्या आघाडीवर झालेल्या तीव्र लढाईत हजारो लोक मारले गेले आहेत.
दोन्ही बाजू त्यांच्या स्वतःच्या लष्करी नुकसानीच्या आकडेवारीवर बारकाईने लक्ष ठेवत असतात कारण राष्ट्रीय सुरक्षा रहस्ये आणि गुप्तचर अहवालांवर आधारित पाश्चात्य देशांचे सार्वजनिक अंदाज मोठ्या प्रमाणात बदलतात. परंतु बहुतांश लोकांचा अंदाज आहे की दोन्हीकडील लाखो लोक जखमी अथवा ठार झाले आहेत.
पाश्चात्य देशांचा असा विश्वास आहे की युक्रेनपेक्षा रशियाचे या युद्धात कितीतरी जास्त नुकसान झाले आहे. अनेकदा अशा तीव्र युद्धाच्या काळात दररोज हजारहून अधिक सैनिक मारले जातात. मात्र रशियाच्या सुमारे एक तृतीयांश लोकसंख्येसह, युक्रेनला ॲट्रिशनच्या लढाईमुळे उद्भवलेल्या अधिक तीव्र मनुष्यबळाच्या कमतरतेचा सामना करावा लागण्याची शक्यता आहे.
युक्रेनियन लष्करी मृतांच्या संदर्भात अध्यक्ष वोलोडिमिर झेलेन्स्की यांनी फेब्रुवारी 2024 मध्ये सांगितले की 31 हजार युक्रेनियन सेवा सदस्य मारले गेले. याशिवाय जखमी किंवा बेपत्ता सैनिक किती आहेत याबाबत त्यांनी कोणतीही आकडेवारी दिलेली नव्हती.
थेट जीवितहानी व्यतिरिक्त, युद्धाने संपूर्ण युक्रेनमध्ये विविध कारणांमुळे मृत्यूदर वाढला आहे, जन्मदर सुमारे एक तृतीयांशने घसरला आहे, 6 दशलक्षाहून अधिक युक्रेनियन नागरिक पळून युरोपमध्ये गेले आहेत आणि सुमारे 4 दशलक्ष देशांतर्गत विस्थापित झाले आहेत. युनायटेड नेशन्सचा असा अंदाज आहे की आक्रमण सुरू झाल्यापासून युक्रेनची लोकसंख्या 10 दशलक्ष किंवा सुमारे एक चतुर्थांश कमी झाली आहे.
भूभागावरील कब्जा
रशियाने आता युक्रेनच्या पाचव्या भागावर कब्जा केला आहे आणि ग्रीसच्या आजूबाजूच्या प्रदेशावरही दावा केला आहे.
मॉस्कोच्या सैन्याने 2022 च्या सुरुवातीला उत्तर, पूर्व आणि दक्षिण युक्रेनमधून घुसखोरी केली, उत्तरेकडील कीवच्या सीमेपर्यंत त्यांनी मुसंडी मारली आणि दक्षिणेकडील डनिप्रो नदी ओलांडली. युक्रेनच्या सैन्याने युद्धाच्या पहिल्या वर्षभरात रशियन सैन्याला मागे ढकलण्यात यश मिळवले, मात्र रशियाने अजूनही दक्षिण आणि पूर्वेकडील भूभाग राखून ठेवला आहे शिवाय त्यात आणखी भरही टाकली आहे. 2014 मध्येही त्यांच्या प्रॉक्सींनी आधीच काही प्रदेश ताब्यात घेतले आहेत. मॉस्कोने आता जवळपास संपूर्ण डोनबास प्रदेशासह युक्रेनच्या पूर्वेस आणि दक्षिणेस अझोव्ह समुद्राचा संपूर्ण किनाऱ्यावर आपला कब्जा केला आहे.
मॉस्कोने ताब्यात घेतलेल्या फ्रंटलाइन क्षेत्रातील अनेक शहरे नष्ट झाली आहेत, त्यापैकी सर्वात मोठे मारियुपोलचे अझोव्ह बंदर आहे, ज्याची लोकसंख्या युद्धापूर्वी सुमारे अर्धा दशलक्ष होती. गेल्या वर्षभरात, रशियाने प्रामुख्याने डोनबासमधील तीव्र लढाईत हळूहळू आपली पकड वाढवत नेली आहे. युक्रेनने, त्याच्या भागासाठी, ऑगस्टमध्ये रशियन प्रदेशावर आपला पहिला मोठ्या प्रमाणात हल्ला सुरू केला आणि पश्चिम रशियाच्या कुर्स्क प्रदेशाचा ताबा घेतला.
उद्ध्वस्त अर्थव्यवस्था
युक्रेनची अर्थव्यवस्था 2022 मध्ये सुमारे एक तृतीयांश कमी झाली. 2023 मध्ये आणि या वर्षात आतापर्यंत यात वाढ झालेली असूनही, ती अजूनही केवळ 78 टक्के एवढीच आहे, असे उपपंतप्रधान युलिया स्व्हीरीडेन्को यांनी सांगितले.
जागतिक बँक, युरोपियन कमिशन, युनायटेड नेशन्स आणि युक्रेन सरकारच्या नवीन उपलब्ध मूल्यांकनानुसार युक्रेनमध्ये डिसेंबर, 2023 पर्यंत थेट युद्धामुळे झालेले नुकसान 152 अब्ज अमेरिकन डॉलरपर्यंत पोहोचले आहे. गृहनिर्माण, वाहतूक, वाणिज्य आणि उद्योग, ऊर्जा आणि शेती ही क्षेत्रे सर्वात जास्त प्रभावित झाली आहेत.
गेल्या वर्षी डिसेंबरच्या अखेरीस जागतिक बँक आणि युक्रेनियन सरकारने पुनर्रचना आणि पुनर्प्राप्तीचा एकूण खर्च 486 अब्ज अमेरिकन डॉलर होईल असा अंदाज वर्तवला होता. अर्थव्यवस्था मंत्रालयाच्या आकडेवारीनुसार, 2023 मधील युक्रेनच्या नाममात्र सकल देशांतर्गत उत्पादनापेक्षा ही संख्या 2.8 पट जास्त आहे रशिया नियमितपणे मोठ्या पल्ल्याच्या हल्ल्यांमध्ये पायाभूत सुविधांना लक्ष्य करत असल्याने युक्रेनच्या ऊर्जा क्षेत्राला विशेषत्वाने मोठा फटका बसला आहे,
युक्रेन हे जगाला मुख्य धान्य पुरवणारा मोठा स्रोत आहे आणि युद्धाच्या सुरुवातीच्या काळात त्याच्या निर्यातीत व्यत्यय आल्याने जागतिक अन्न संकट अधिकच गहिरे झाले. युक्रेनने नंतरच्या काळात रशियन नाकेबंदी टाळण्याचे मार्ग शोधल्यामुळे मोठ्या प्रमाणातील निर्यात परत एकदा सुरू झाली आहे.
युक्रेन बहुतेक राज्य महसूल निधी संरक्षणासाठी खर्च करते आणि पेन्शन, सार्वजनिक क्षेत्रातील वेतन आणि इतर सामाजिक खर्च देण्यासाठी पाश्चात्य भागीदारांकडून आर्थिक मदतीवर अवलंबून असते. संसदेच्या अर्थसंकल्पीय समितीच्या प्रमुख रोकसोलाना पिडलासा यांनी सांगितले की, प्रत्येक दिवसाच्या लढाईसाठी कीवला सुमारे 140 दशलक्ष अमेरिकन डॉलर इतका खर्च येतो.
2025 च्या बजेटमध्ये युक्रेनच्या जीडीपीपैकी सुमारे 26 टक्के किंवा 2.2 ट्रिलियन रिव्नियास म्हणजे अंदाजे 53.3 अब्ज अमेरिकन डॉलर्स संरक्षणावर खर्च केले जातील अशी अपेक्षा आहे. रशियनांना रोखण्यासाठी युक्रेनला त्याच्या पाश्चात्य भागीदारांकडून 100 अब्ज डॉलर्सपेक्षा जास्त आर्थिक मदत आधीच मिळाली आहे.
टीम भारतशक्ती
