स्वावलंबन 2025: नौदलाचा स्वदेशीकरणावर भर

भारतीय नौदलाने 25-26 नोव्हेंबर रोजी ‘स्वावलंबन 2025’ चे आयोजन केले आहे. तर दुसरीकडे नौदल प्रमुख SPRINT इनोव्हेशन प्रोग्राम अंतर्गत सध्या नव्याने सुरू असलेल्या प्रगतीचे अनावरण करून आणि सागरी स्वावलंबनासाठी पुढील मार्गाची रूपरेषा सांगून, आत्मनिर्भर भारत मोहिमेचा निर्णायक टप्पा प्रदर्शित करण्यासाठी सज्ज आहे.

2022 मध्ये सुरू झालेले, स्वावलंबन हे भारतातील सर्वात महत्त्वाच्या संरक्षण इनोव्हेशन प्लॅटफॉर्मपैकी एक म्हणून वेगाने विकसित झाले आहे. अवघ्या तीन वर्षांत, या उपक्रमाने 2 हजारांहून अधिक उद्योग प्रस्ताव तयार केले आहेत, 155 SPRINT आव्हानांना आकार दिला आहे आणि 171 करारांना अंतिम रूप दिले आहे, ज्यामध्ये 784 कोटी रुपयांचे करार आधीच पूर्ण झाले आहेत. नौदलाने 2 हजार कोटी रुपयांपेक्षा जास्त गरजेच्या स्वीकृतींना (AoN) देखील मंजुरी दिली आहे आणि iDEX द्वारे 213 MSMEs आणि स्टार्ट-अप्सना औपचारिकपणे सहभागी करून घेतले आहे.

महत्त्वाचे म्हणजे, नौदलाचे अधिकारी हे अधोरेखित करतात की स्वातंत्र्याच्या अमृत महोत्सवादरम्यान पंतप्रधानांनी जाहीर केलेल्या सर्व 75 आव्हानांसह 173 आव्हाने मूर्त परिणामांमध्ये रूपांतरित झाली आहेत. यामुळे संरक्षण नवोपक्रमात अभूतपूर्व गती प्राप्त झाल्याचे दिसून येते.

स्वावलंबन 2025 मध्ये स्वावलंबन 3.0 अंतर्गत काही नवीन समस्यांवर उपाय शोधण्याचे प्रयत्न असतील, ज्यात ADITI 3.0 अंतर्गत उच्च-शक्ती मायक्रोवेव्ह शस्त्र प्रणाली विकसित करण्याचे अत्याधुनिक आव्हान आणि DISC 13 अंतर्गत एआय, स्वायत्त प्रणाली, बॉट्स आणि प्रगत संप्रेषणांचा समावेश असलेली सात नवीन त्रि-सेवा आव्हाने समाविष्ट आहेत.

अर्थात ही अशी आव्हाने आहेत ज्यांचा सामना करण्यासाठी नौदल उत्सुक आहे. प्रस्ताव भरपूर असले तरी, तैनात करण्यायोग्य प्रणालींमध्ये रूपांतरित होणारी टक्केवारी लक्षणीयरीत्या वाढली पाहिजे हे अधिकारी मान्य करतात. एआय, क्वांटम, निर्देशित-ऊर्जा शस्त्रे आणि स्वायत्त प्लॅटफॉर्म यासारख्या विशिष्ट तंत्रज्ञानाचा विस्तार करण्यात नौदलाला देखील अडथळ्यांचा सामना करावा लागत आहे, कारण भारताची संशोधन आणि विकास परिसंस्था हळूहळू परिपक्व होत आहे.

अधिकाधिक एमएसएमई आणि स्टार्ट-अप्सना मिशन-क्रिटिकल तंत्रज्ञानात समाविष्ट करण्याचे प्रयत्न अजूनही प्रगतीपथावर आहेत. प्रोटोटाइप आणि इंडक्शनमध्ये असणारे मोठे अंतर स्वदेशीकरणाच्या “शेवटच्या टप्प्या” ची गती कमी करत आहे.

60 हून अधिक स्वदेशी जहाजे आणि पाणबुड्या बांधल्या जात असल्याने, पूर्णपणे स्वावलंबी ताफ्याकडे नेण्याचा नौदलाचा दीर्घकालीन मार्ग स्पष्ट आहे. परंतु स्वावलंबन 2025 चा निकाल भारत नवोपक्रमाच्या प्रमाणातून नवोपक्रमाचा वेग पकडू शकतो की नाही यावर अवलंबून असेल.

नौदल 2024-25 चे स्वावलंबन रिपोर्ट कार्ड जारी करण्याची तयारी करत असताना, स्वावलंबन 2025  हे केवळ नवीन तंत्रज्ञानाचे प्रदर्शनच नाही तर सागरी तांत्रिक स्वायत्ततेकडे भारताच्या मॅरेथॉनमधील एक महत्त्वाचा घटक बनण्यास सज्ज आहे.

रवी शंकर