जोहान्सबर्ग येथे झालेल्या G20 परराष्ट्र मंत्र्यांच्या बैठकीदरम्यान, भारत आणि चीनने सीमावर्ती भागात शांतता व्यवस्थापित करण्याबाबत चर्चा केली.
परराष्ट्र मंत्री एस. जयशंकर आणि चीनचे परराष्ट्र मंत्री वांग यी, यांच्यात जवळपास तीस मिनिटं चाललेल्या या बैठकीत ही महत्वपूर्ण चर्चा झाली.
दोन्ही मंत्र्यांनी नोव्हेंबरमध्ये ब्राझीलमधील- रिओ दि जानेरो येथे झालेल्या G-20 शिखर परिषदेच्यावेळी, त्यांच्या आधीच्या बैठकीपासून आजपर्यंतच्या द्विपक्षीय संबंधांचा आढावा घेतला.
“भारत आणि चीनच्या परराष्ट्र मंत्र्यांनी, नोव्हेंबरमधील शेवटच्या बैठकीपासून आजवरच्या द्विपक्षीय संबंधांमधील घडामोडींचा आढावा घेतला. विशेषत: सीमावर्ती भागातील शांतता व्यवस्थापन, कैलास मानसरोवर यात्रा, फ्लाइट कनेक्टिव्हिटी आणि प्रवास सुविधा यावर चर्चा करण्यात आली,” असे परराष्ट्र व्यवहार मंत्रालयाचे अधिकृत प्रवक्ते (MEA)- रणधीर जयस्वाल यांनी, शुक्रवारी नवी दिल्ली येथील पत्रकार परिषदेत सांगितले.
2020 मध्ये, गलवान संघर्षानंतर भारत आणि चीनमधील बिघडलेले संबंध सामान्य करण्याच्या प्रयत्नांदरम्यान दोन्ही मंत्र्यांमध्ये ही बैठक झाली.
अलीकडेच भारत आणि चीनने 2025 च्या उन्हाळ्यात- कैलास मानसरोवर यात्रा पुन्हा सुरू करण्याच्या योजना जाहीर केल्या होत्या. परराष्ट्र सचिव विक्रम मिसरी आणि चीनचे उप-परराष्ट्र मंत्री सन वेइडोंग, यांच्यात झालेल्या बैठकीनंतर हा निर्णय जाहीर करण्यात आला.
कैलास मानसरोवर यात्रा, हिंदू भाविकांसाठी एक महत्त्वपूर्ण धार्मिक तीर्थयात्रा असून, कोविड-19 मुळे आणि सीमा समस्यांमुळे 2020 पासून ही यात्रा थांबवण्यात आली होती.
याशिवाय दोन्ही देशांनी नवीन हवाई प्रवास करार तयार करण्यासही सहमती दर्शवली आहे. 2020 मध्ये दोन्ही देशांमधील थेट उड्डाणे बंद करण्यात आली होती.
विशेष म्हणजे, 2025 मध्ये भारत आणि चीन यांच्यातील राजनैतिक संबंधांच्या स्थापनेचा 75 वा वर्धापन दिन आहे. या वर्धापन दिनानिमित्त, सार्वजनिक मुत्सद्देगिरीचे प्रयत्न दुप्पट करून एकमेकांबद्दल चांगली जागरूकता निर्माण करणे आणि जनतेमध्ये परस्पर विश्वास आणि आत्मविश्वास पुनर्संचयित करणे हे दोन्ही देशांचे मुख्य उद्दिष्ट आहे.
एस. जयशंकर, नासरेक एक्स्पो सेंटर येथे- G20 परराष्ट्र मंत्र्यांच्या बैठकीत सहभागी होण्यासाठी दक्षिण आफ्रिकेच्या दोन दिवसीय दौऱ्यावर जोहान्सबर्ग येथे गेले आहेत.
दक्षिण आफ्रिकेने अध्यक्षपद भूषविल्यानंतरची परराष्ट्र मंत्र्यांची ही पहिलीच बैठक आहे. दक्षिण आफ्रिकेने, 1 डिसेंबर 2024 पासून G20 चे अध्यक्षपद स्विकारले, जे नोव्हेंबर 2025 पर्यंत त्यांच्याकडेच राहील.
‘एकता, समानता आणि शाश्वतता’ हा या बैठकीचा मुख्य विषय आहे.
जम्मू-काश्मीर, हिमाचल प्रदेश, उत्तराखंड, सिक्कीम आणि अरुणाचल प्रदेशच्या बाजूने जाणारी चीनसोबत भारताची सीमारेषा 3,488 किलोमीटर इतकी आहे.
याआधी, जयशंकर यांनी त्यांच्या चीनी समकक्षांसोबतच्या बैठकीच्या छायाचित्रांचा X वर पोस्ट केला, “जोहान्सबर्गमधील G20 परराष्ट्र मंत्र्यांची बैठक आज सकाळी चीनच्या CPC पोलिटब्यूरो सदस्य आणि परराष्ट्र मंत्री वांग यी यांच्याशी चर्चा करण्याची संधी प्रदान करत होती.”
याआधी एस. जयशंकर यांच्या शांत आणि हसतमुख भूमिकेच्या तुलनेत, चीनी परराष्ट्र मंत्र्यांची भूमिका बरीचशी सावध दिसत होता.
लष्करी नियंत्रण रेषेवर (LAC) दोन बाजूंनी वेगळे होण्याच्या घडामोडींबद्दल लोकसभेत माहिती देताना आणि भारताला त्याच्या स्वतःच्या मानलेल्या क्षेत्रांमध्ये गस्त परत सुरू करण्याची संधी मिळाल्याबद्दल आभार मानताना, जयशंकर म्हणाले, की “याआधीच्या गालवाण संघर्षानंतर चीनसोबत सुरु असलेले सततच्या राजकीय संवादामुळे, दोन्ही देशातील संबंध सुधारण्याच्या दिशेने एक पाऊल यशस्विरित्या पुढे टाकले आहे.”
दोन आठवड्यांनंतर, भारत आणि चीनच्या विशेष प्रतिनिधींची (SRs) 23 वी बैठक बीजिंगमध्ये आयोजित केली गेली, ज्यामध्ये भारताचे राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार अजीत डोवाल आणि चीनचे परराष्ट्र मंत्री वांग यी यांचा समावेश होता.
MEA नुसार, विशेष प्रतिनिधींनी पंतप्रधान मोदी आणि राष्ट्रपती शी जिनपिंग यांच्या काझानमधील बैठकीत घेतलेल्या निर्णयानुसार, सीमा भागांतील शांतता आणि स्थैर्य व्यवस्थापनाच्या देखरेखी साठी लवकरात लवकर भेट घेण्याचे ठरवले होते. तसेच सीमा प्रश्नावर एक योग्य, न्यायसंगत आणि परस्पर स्वीकार्य उपाय शोधण्याचे ठरवले होते.
हे 2020 मध्ये भारत-चीन सीमा भागात तणाव निर्माण झाल्यापासून SRs चे पहिले बैठक होते.
SRs ने ऑक्टोबर 2024 मध्ये झालेल्या ताज्या वेगळेपण कराराची अंमलबजावणी सकारात्मकरीत्या मान्य केली, ज्यामुळे संबंधित क्षेत्रांमध्ये गस्त आणि चराई होण्यास परवानगी मिळाली.
दोन्ही SRs ने सीमा भागांतील शांतता आणि स्थैर्य राखण्याच्या महत्त्वावर जोर दिला, ज्यामुळे भारत-चीन द्विपक्षीय संबंधांच्या एकूण विकासास चालना मिळेल.
त्यांनी परस्पर संबंधांच्या सामान्य विकासाला अडथळा ठरणार्‍या सीमा मुद्द्यांवर शांतता राखण्याची आवश्यकता अधोरेखित केली.
NSA ने वांग यी यांना भारताला त्यांचे पुढील SR बैठक घेण्यासाठी परस्पर अनुकूल तारखेला भारत भेट देण्याचे आमंत्रण दिले.
विशेष प्रतिनिधींनी सीमा पार सहकार्य आणि देवाणघेवाणासाठी सकारात्मक दिशा दिली, ज्यात कैलाश मानसरोवर यात्रा पुन्हा सुरू करणे, सीमा पार नद्या संबंधित डेटा शेअरिंग आणि सीमा व्यापार यांचा समावेश होता.
गुरुवारी झालेल्या, ‘जागतिक भूराजकीय स्थितीवर चर्चा’ या G20 सत्रात, जयशंकर यांनी G20 समीट ही जगाच्या रुंदावणाऱ्या कक्षांचे आणि वाढत्या क्षमतेचे महत्त्वपूर्ण प्रतिक असल्याचे सांगितले. त्यांनी जागतिक भूराजकीय परिस्थितीच्या आव्हानांकडेही उपस्थितांचे लक्ष वेधले.
मात्र G-20 सारख्या परिषदेचा उद्देश, दोन्ही देशातील समान आधार शोधणे आणि सहकार्यासाठी आधार तयार करणे हा आहे. “आंतरराष्ट्रीय कायद्याचे पालन करून, UN चार्टरचा आदर करून आणि संस्थांचे जतन करून आपण सर्वोत्तमरित्या हे करू शकतो. तसेच दोन्ही देशातील मतभेद- मोठे वाद बनू नयेत, संघर्षांमुळे मोठे विघटन होऊ नये, यासाठी आपण पूर्ण प्रयत्न करु,” असे जयशंकर म्हणाले.
G20 सदस्यांमध्ये जगातील प्रमुख अर्थव्यवस्थांचा समावेश आहे, जे जागतिक GDP च्या 85%, आंतरराष्ट्रीय व्यापाराच्या 75% आणि जागतिक लोकसंख्येच्या दोन तृतीयांश लोकसंख्येचे प्रतिनिधित्व करतात.
अर्जेंटिना, ऑस्ट्रेलिया, ब्राझील, कॅनडा, चीन, फ्रान्स, जर्मनी, भारत, इंडोनेशिया, इटली, जपान, कोरिया प्रजासत्ताक, मेक्सिको, रशिया, सौदी अरेबिया, दक्षिण आफ्रिका, तुर्की, युनायटेड किंगडम, युनायटेड स्टेट्स, युरोपियन युनियन आणि आफ्रिकन युनियन हे G20 चे सदस्य आहेत.
