नौदल दिन: सादरीकरणाने भारताच्या सागरी महत्त्वाकांक्षांचा विस्तार अधोरेखित

या प्रदर्शनाचा केंद्रबिंदू भारताची पहिली स्वदेशी निर्मित विमानवाहू युद्धनौका INS  विक्रांत होती, ज्याने या कार्यक्रमादरम्यान नौदलाच्या कॅरियर बॅटल ग्रुपच्या उपस्थितीचे सूत्रसंचालन केले. ‘ब्लॅक पँथर्स’ स्क्वाड्रनचे MiG-29k फायटरने जोरदार आवाज करत हवेत उड्डाण केले तेव्हा कॅरियरचा फ्लाइट डेक जिवंत झाला, जो ऑपरेशन सिंदूर दरम्यान भारताने सादर केलेल्या जबरदस्त शक्तीची दृश्य आठवण करून देतो, जेव्हा नौदलाच्या कॅरियर ग्रुपने मकरन किनाऱ्यावरच पाकिस्तानी नौदल मालमत्तांना रोखले होते.

अचूकता, शक्ती आणि सार्वजनिक पोहोच

सशस्त्र दलांच्या सर्वोच्च कमांडर राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांच्या आगमनानंतर औपचारिकपणे प्रात्यक्षिकांना सुरूवात झाली. तीन MH-60R सीहॉक्स समुद्रातून खाली उतरले, त्यांनी सलामी देण्यापूर्वी ज्वाला सोडल्या. नौदलाच्या नवीनतम मल्टी-मिशन हेलिकॉप्टरची ही एक दुर्मिळ सार्वजनिक झलक होती. काही क्षणांनंतर, चार डॉर्नियर सागरी गस्त विमानांनी पाण्याच्या पृष्ठभागावर एक प्रभावी ‘बॉम्ब-स्फोट’ करून दाखवला.

त्यानंतर फ्रंटलाइन प्लॅटफॉर्मची जणू मिरवणूकच निघाली: विनाशक, फ्रिगेट्स, जलद-हल्ला जहाज आणि पाणबुडी INS शिशुमार, ज्याने तिरुवनंतपुरममधील एक दुर्मिळ दृश्य समोरून येताच जोरदार जयजयकार केला. सी किंग हेलिकॉप्टर, चेतक युटिलिटी हेलिकॉप्टर, P-8I लाँग-रेंज मेरीटाईम रिकॉन्सिन्स एअरक्राफ्ट आणि हॉक ॲडव्हान्स्ड जेट ट्रेनर्स (AJTs) यांनी हवाई प्रदर्शनात सहभाग घेतला.

INS  विक्रांतच्या डेकवरून MiG-29k ने नाट्यमयपणे कमी उंची गाठली. हॉक्सने अचूक उड्डाणाचे प्रदर्शन केले, तर 1241 RE वर्गाच्या क्षेपणास्त्र नौकांनी क्षेपणास्त्र हल्ल्याचे अनुकरण केले, ज्यामुळे उपस्थितांसमोर नौदलाच्या किनारी हल्ल्याच्या क्षमतेचे प्रदर्शन केले गेले.

विशेष दले आणि सीमॅनशिप परंपरा

सर्वात आकर्षणाचा भागांपैकी एक म्हणजे नौदलाच्या एलिट मार्कोस (मरीन कमांडो) यांनी समुद्रकिनाऱ्याजवळ हेलिकॉप्टरद्वारे इनसर्शन आणि एक्सट्रॅक्शन ऑपरेशन केले. डिमोलिशन टीमने शत्रूच्या पायाभूत सुविधा उद्ध्वस्त करणाऱ्या मोहिमांसाठी वापरल्या जाणाऱ्या स्मॉल टीम इन्सर्शन अँड एक्सट्रॅक्शन (STIE) ड्रिलचे प्रात्यक्षिक केले.

सागरी प्रशिक्षण जहाजे INS  तरंगिनी आणि INS सुदर्शिनी मुख्य मंचाच्या पलीकडून पुढे जात असताना, पारंपरिक नौदल नाविकांनी देखील उच्च-तंत्रज्ञानाच्या प्रदर्शनात आपलीं उपस्थिती दाखवून दिली. त्यांच्या उपस्थितीमुळे नौदलाची आधुनिक क्षमता आणि सागरी वारसा यांचे मिश्रण अधोरेखित होते.

‘राष्ट्रासाठी नौदल’- राष्ट्रपतींनी आधुनिकीकरण आणि सागरी वारसा अधोरेखित केला

आपल्या भाषणात, राष्ट्रपती मुर्मू यांनी नौदलाच्या भारतभरातील किनारी शहरांमध्ये नौदल दिनाचे कार्यक्रम आयोजित करण्याच्या पद्धतीचे कौतुक केले. “देशाच्या विविध भागांमधील नागरिकांना आपल्या नौदलाची उत्कृष्टता पाहण्याची संधी उपलब्ध करून देणे हे एक स्वागतार्ह पाऊल आहे,” असे त्या म्हणाल्या. आधुनिकीकरण आणि स्वदेशी क्षमता विकास हे लढाऊ तयारी टिकवून ठेवण्यासाठी महत्त्वाचे आहे यावर त्यांनी भर दिला. नौदलाने भारतात जटिल प्लॅटफॉर्म डिझाइन आणि बांधण्याची क्षमता प्रदर्शित केली आहे, असेही त्या म्हणाल्या.

नौदल प्रमुख ॲडमिरल दिनेश त्रिपाठी यांनी 4 डिसेंबरचे महत्त्व अधोरेखित केले, 1971 च्या युद्धादरम्यान कराची बंदरावर भारतीय नौदलाने  केलेल्या धाडसी हल्ल्याचे स्मरण म्हणून हा दिवस ओळखला जातो. 2023 पासून, नौदल दिनाचे आयोजन दिल्लीबाहेर हलवून “सागरी महत्त्वाच्या आणि नौदल वारशाच्या ठिकाणांशी” पुन्हा जोडण्यात आले आहेत. यासाठी विशेषत्वाने केरळ हे स्थान योग्य होते कारण “या राज्याचे किनारे अनेक शतकांपासून जगाशी जोडले गेले आहेत.” (जागतिक व्यापार केंद्र होते)

सामान्य नागरिकांमध्ये सागरी जाणीव निर्माण करण्याच्या के.एम. पण्णिकर यांच्या दृष्टिकोनाचा उल्लेख करताना, अ‍ॅडमिरल त्रिपाठी म्हणाले की, ऑपरेशन डेमोचा उद्देश “जनतेमध्ये नौदल परंपरा निर्माण करणे… आणि शिस्त, अचूकता आणि टीमवर्कची झलक प्रदान करणे आहे ज्यामुळे आपण सागरी क्षेत्रातही यशस्वी होऊ शकतो.”

आंतरराष्ट्रीय निरीक्षकही प्रभावित

या कार्यक्रमासाठी नवी दिल्लीहून परदेशी डिफेन्स अटॅशे (संरक्षण संलग्नक) आणि लष्करी सल्लागारांना बोलावण्यात आले होते, जे भारताच्या नौदल क्षमतेबद्दल आंतरराष्ट्रीय स्तरावर वाढती उत्सुकता दर्शवणारे होते. त्यापैकी, इटालियन संरक्षण संलग्नक कॅप्टन अर्मांडो पाओलो सिमी यांनी प्रदर्शनातील जटिलता आणि व्यावसायिकतेचे कौतुक केले. “भारतीय नौदलाने एक उत्कृष्ट ऑपरेशनल प्रात्यक्षिक सादर केले आहे. असा कार्यक्रम तीव्र आणि कठोर प्रशिक्षणाशिवाय शक्य नाही. याचे सर्व श्रेय कर्मचाऱ्यांना आणि त्यांच्या व्यावसायिकतेला जाते,” असे त्यांनी कार्यक्रमस्थळी भारतशक्तीला सांगितले.

युद्धापलीकडे…

संध्याकाळी सांस्कृतिक आणि औपचारिक घटकांसह समारोप समारंभ होईल, ज्यात सी कॅडेट कॉर्प्सच्या मुलांचे हॉर्नपाइप नृत्य, दक्षिणी नौदल कमांड बँडचे सादरीकरण, कवायत, समुद्रातील जहाजांवर रोषणाई, फटाके आणि पारंपरिक बीटिंग रिट्रीट यांचा समावेश असेल.

मावळत्या सूर्याच्या पार्श्वभूमीवर INS विक्रांत अंधारात लुप्त होत असताना आणि समुद्रकिनाऱ्यावरील गर्दी अजूनही जल्लोष करत असताना, या वर्षीचा नेव्ही डे ऑपरेशन डेमो केवळ शक्तीचे प्रदर्शन म्हणून नव्हे तर भारताच्या वाढत्या सागरी महत्त्वाकांक्षांची आणि नौदलाच्या क्षमता लोकांच्या जवळ आणण्याच्या प्रयत्नांची आठवण म्हणून कायम राहिलं

रवी शंकर