जागतिक मागणी विक्रमी पातळीवर पण चीनच्या शस्त्रास्त्र विक्रीत घट: SIPRI

2024 मध्ये शस्त्रास्त्रांची जागतिक मागणी नवीन उच्चांकावर पोहोचली, परंतु स्टॉकहोम इंटरनॅशनल पीस रिसर्च इन्स्टिट्यूटने (SIPRI) 1 डिसेंबर रोजी जारी केलेल्या ताज्या वार्षिक मूल्यांकनानुसार, चीनच्या संरक्षण क्षेत्रातील दिग्गज कंपन्यांनी महसुलात तीव्र घट करून हा ट्रेंड नाकारला आहे.

SIPRI च्या पहिल्या 100 क्रमांकांवर असलेल्या देशांचे 2024 मध्ये शस्त्रास्त्रे आणि लष्करी सेवांचे उत्पन्न जगभरात 5.9 टक्के वाढून विक्रमी 679 अब्ज अमेरिकन डॉलर्स झाले आहे. तरीही आशिया आणि ओशनिया हे एकमेव प्रदेश होते जिथे घसरण नोंदवली गेली, जी जवळजवळ संपूर्णपणे चीनच्या आठ आघाडीच्या शस्त्रास्त्र कंपन्यांमध्ये 10 टक्के घट झाल्यामुळे झाली, ज्यांचे एकत्रित उत्पन्न सुमारे 88 अब्ज अमेरिकन डॉलर्स इतके नोंदवले गेले.

सर्वात मोठी घसरण चीनच्या भू-प्रणालींच्या प्रमुख उत्पादक NORINCO मध्ये झाली, ज्याच्या शस्त्रास्त्रांच्या उत्पन्नात 31 टक्के घट झाली, जी या प्रदेशातील कोणत्याही मोठ्या कंपनीसाठी सर्वात मोठी घसरण आहे. SIPRI ने या घसरणीचा संबंध थेटपणे चीनच्या संरक्षण आस्थापनेतील अशांततेशी जोडला.

“चिनी शस्त्रास्त्र खरेदीमध्ये भ्रष्टाचाराच्या अनेक आरोपांमुळे 2024 मध्ये मोठे शस्त्रास्त्र करार पुढे ढकलण्यात आले किंवा रद्द करण्यात आले,” असे SIPRI च्या लष्करी खर्च आणि शस्त्रास्त्र उत्पादन कार्यक्रमाचे संचालक नान तियान म्हणाले. “यामुळे चीनच्या लष्करी आधुनिकीकरणाच्या प्रयत्नांची स्थिती आणि नवीन क्षमता कधी प्रत्यक्षात येतील याबद्दल अनिश्चितता वाढते.”

चीनच्या संरक्षण उद्योगावर भ्रष्टाचारविरोधी सफाई, विलंब आणि बजेटचा ताण

चीन तीन प्रकारच्या दबावांना तोंड देत आहे: शी जिनपिंग यांचे व्यापक भ्रष्टाचारविरोधी सफाई जे पीएलएच्या खरेदी नोकरशाहीपर्यंत पोहोचले आहे; मंदावलेली अर्थव्यवस्था ज्यामुळे बजेटमध्ये काटछाट करणे भाग पडले आहे; आणि  निर्याताची मंद मागणी.

या सफाईमुळे नॉरिन्को, एव्हीआयसी आणि सीएएससीसह अनेक सरकारी मालकीच्या दिग्गज कंपन्यांमध्ये करारांचे पुनरावलोकन आणि रद्दबातल प्रक्रिया सुरू झाल्या आहेत. गेल्या वर्षापासून 100 हून अधिक पुरवठादारांना पीएलएसाठीच्या करारांसाठी बोली लावण्यापासून रोखण्यात आले आहे, तर अनेक आघाडीच्या संशोधन संस्थांना बोलीमध्ये हेराफेरी आणि संगनमत केल्याबद्दल निर्बंधांना सामोरे जावे लागले आहे, ज्यामुळे महत्त्वपूर्ण संशोधन आणि विकास पाइपलाइनमध्ये व्यत्यय आला आहे.

2024 मध्ये बीजिंगचा लष्करी खर्च सलग 30 व्या वर्षी वाढला असला तरी, विश्लेषकांचे म्हणणे आहे की आर्थिक दबावामुळे खरेदीमध्ये कपात होत आहे, विशेषतः भूदलासाठी. तैवान-केंद्रित धोरणानुसार संसाधने नौदल, हवाई दल आणि रॉकेट फोर्सकडे वळत असताना, NORINCO च्या मंदीमुळे तोफा, तोफखाना आणि चिलखती वाहनांच्या ऑर्डरमध्ये घट झाल्याचे दिसून येते.

खरेदीदार दक्षिण कोरियाकडे वळल्याने निर्यात कमकुवत

चीन हा जगातील चौथ्या क्रमांकाचा सर्वात मोठा शस्त्र निर्यातदार देश आहे, परंतु त्याचे बाजारपेठेतील वर्चस्व कमकुवत होत आहे. अनेक चिनी डिझाईन्स रशियन प्रणालींशी संबंधित आहेत, ज्यांच्या युक्रेनमधील युद्धभूमीतील कामगिरीमुळे परदेशी खरेदीदारांमध्ये आत्मविश्वास कमी झाला आहे. अनेक देशांनी गुणवत्ता आणि विक्रीनंतरच्या समर्थनाबद्दलही चिंता व्यक्त केली आहे.

दरम्यान, दक्षिण कोरियन आणि जपानी कंपन्या तेजीत आहेत. SIPRI च्या माहितीनुसार:

• जपानी कंपन्यांच्या (पाच कंपन्या) शस्त्रास्त्रांचे उत्पन्न 40 टक्क्यांनी वाढून 13.3 अब्ज डॉलर्सवर पोहोचले.
• युरोपियनकडून आलेल्या मोठ्या मागणीमुळे दक्षिण कोरियन कंपन्या (चार कंपन्या) 31 टक्क्यांनी वाढून 14.1 अब्ज डॉलर्सवर पोहोचला.
• दक्षिण कोरियाची सर्वात मोठी संरक्षण कंपनी असलेल्या हानव्हा ग्रुपने महसुलात 42 टक्क्यांची वाढ नोंदवली, ज्यापैकी निम्म्याहून अधिक निर्यातीतून आले, मुख्यत्वे युरोपियन भागीदारांसोबत झालेल्या अब्जावधी डॉलर्सच्या करारांमुळे.

कोरियन पुरवठादारांच्या वाढीमुळे, विशेषतः नाटो बाजारपेठेत, रशियन आणि चिनी कंपन्यांनी पारंपरिकपणे व्यापलेली स्पर्धात्मक जागा कमी केली आहे.

चीनमधील मंदीमुळे शी यांना अभिप्रेत अशा आधुनिकीकराला विलंब होऊ शकतो

केवळ दोन प्रमुख चिनी कंपन्या, चायना स्टेट शिपबिल्डिंग कॉर्पोरेशन (CSSC) आणि एरो इंजिन कॉर्पोरेशन ऑफ चायना (AECC) यांनी 2024 मध्ये उच्च एकल अंकात वाढ नोंदवली.

भ्रष्टाचार निर्मूलन, करारातील विलंब, आर्थिक ताण आणि निर्यात मागणी कमी होणे यांचा एकत्रित परिणाम बीजिंगच्या लष्करी आधुनिकीकरण मोहिमेला मंदावण्याची अपेक्षा आहे. विश्लेषकांचा असा इशारा आहे की यामुळे 2027 च्या आधी तैवानला जबरदस्तीने किंवा ताब्यात घेण्याची क्षमता साध्य करणे यासारख्या महत्त्वाच्या उद्दिष्टांना धक्का बसू शकतो.

चीनच्या दीर्घकालीन महत्त्वाकांक्षा असूनही, SIPRI ने नोंदवले आहे की “अनिश्चितता” आता त्याच्या संरक्षण औद्योगिक दृष्टिकोनाचे एक परिभाषित वैशिष्ट्य बनले आहे.

रवी शंकर