मोठ्या प्रतिक्षेनंतर अखेर काल रात्री केंद्र सरकारने मराठी भाषेला अभिजात भाषेचा दर्जा बहाल केला. केंद्रीय मंत्री अश्विनी वैष्णव यांनी याबाबतची घोषणा केली. मराठीसोबतच पाली, बंगाली, प्राकृत आणि आसामी भाषेलाही अभिजात भाषेचा दर्जा देण्यात आला आहे.
भाषेला अभिजात भाषा म्हणून देण्यात येणारा वैशिष्ट्यपूर्ण दर्जा हा भारत सरकारद्वारे दिला जातो. केंद्राने ठरवलेले अभिजात भाषेसंदर्भातील निकष खालीलप्रमाणे –
* भाषा दीड ते दोन हजार वर्षे इतकी प्राचीन असावी
* ती मूळ भाषा असावी
* त्या भाषेतील साहित्य परंपरा स्वतंत्र असावी
* त्या भाषेतील साहित्य श्रेष्ठ असावे
* भाषेला स्वतःचे “स्वयंभू”पण असावे
* प्राचीन भाषा आणि तिचे आधुनिक रुप यांचा गाभा कायम असावा
* ती भाषा एकेकाळी समाजात मोठ्या प्रमाणात वापरात असावी.
* भाषा दीड ते दोन हजार वर्षे इतकी प्राचीन असावी
* ती मूळ भाषा असावी
* त्या भाषेतील साहित्य परंपरा स्वतंत्र असावी
* त्या भाषेतील साहित्य श्रेष्ठ असावे
* भाषेला स्वतःचे “स्वयंभू”पण असावे
* प्राचीन भाषा आणि तिचे आधुनिक रुप यांचा गाभा कायम असावा
* ती भाषा एकेकाळी समाजात मोठ्या प्रमाणात वापरात असावी.
हे निकष पूर्ण करणाऱ्या भाषेला अभिजात भाषेचा दर्जा देण्यात येतो. सरकारने आतापर्यंत संस्कृत,तेलगू, तमिळ, कन्नड, मल्याळम आणि उडिया अशा 6 भाषांना अभिजात भाषेचा दर्जा दिला आहे. ज्या भाषांना हा दर्जा मिळतो त्या भाषेच्या सर्वांगीण विकासासाठी केंद्र सरकारकडून त्या त्या राज्याला भरीव अनुदान दिले जाते.
मराठी भाषेला अभिजात भाषेचा दर्जा दिला जावा यासाठी प्रा. रंगनाथ पठारे यांच्या अध्यक्षतेखाली 2012 मध्ये एका समितीची स्थापना करण्यात आली होती. या समितीने आपला अहवाल राज्य सरकारकडे 2013 मध्ये सुपूर्द केला. त्यानंतर महाराष्ट्राकडून केंद्र सरकारकडे मराठीला अभिजात भाषेच्या दर्जासाठी प्रस्ताव पाठवण्यात आला होता. गेली 10 वर्षे यासंदर्भात वेळोवेळी सरकारकडे पाठपुरावा करण्यात येत होता.
अभिजात भाषेचा दर्जा मिळाल्यामुळे काय फायदे होतात?
* मराठी, पाली, प्राकृत, आसामी आणि बंगाली यांसारख्या भाषांना अभिजात भाषेचा दर्जा दिल्याने या भाषा, त्यांचे सांस्कृतिक जतन, शैक्षणिक संशोधन आणि भाषिक वारशाची सर्वांगीण ओळख वाढेल.
* त्यामुळे भाषेची जाणीव वाढेल.
* अभिजाततेचा दर्जा दिल्याने भाषिकांची ओळख मजबूत होईल, राष्ट्रीय आणि जागतिक संस्कृतीत त्यांच्या भाषेच्या योगदानाबद्दल अभिमान वाढेल.
* प्राचीन साहित्यिक ग्रंथ, हस्तलिखिते आणि कलाकृतींचे जतन केले जाईल याची खात्री केली जाईल. प्राचीन हस्तलिखितांचे डिजिटायझेशन केल्याने विद्वानांच्या भावी पिढ्यांसाठी त्या उपलब्ध होतील.
* हे समर्पित संशोधन विविध संस्थांच्या स्थापनेला चालना देईल, अनुवादाचे प्रयत्न वाढतील आणि ग्रंथांचे प्रकाशन केले जाईल.
* शास्त्रीय भाषांमध्ये उच्च शिक्षण घेत असलेल्या विद्यार्थ्यांना शिष्यवृत्तीचा लाभ मिळू शकतो.
* ऐतिहासिक वास्तू, प्राचीन ग्रंथालये आणि शास्त्रीय भाषांशी जोडलेली सांस्कृतिक केंद्रे अनेकदा पर्यटनाला चालना देऊ शकतात कारण लोक या भाषेची उत्पत्ती आणि उत्क्रांती तसेच त्यांच्याशी संबंधित इतिहास आणि परंपरा यांचा शोध घेण्याचा प्रयत्न करतात.
* अभिजात भाषेशी संबंधित पारंपरिक कला, विधी आणि सण यांचे रक्षण केले जाईल.
* त्यामुळे भाषेची जाणीव वाढेल.
* अभिजाततेचा दर्जा दिल्याने भाषिकांची ओळख मजबूत होईल, राष्ट्रीय आणि जागतिक संस्कृतीत त्यांच्या भाषेच्या योगदानाबद्दल अभिमान वाढेल.
* प्राचीन साहित्यिक ग्रंथ, हस्तलिखिते आणि कलाकृतींचे जतन केले जाईल याची खात्री केली जाईल. प्राचीन हस्तलिखितांचे डिजिटायझेशन केल्याने विद्वानांच्या भावी पिढ्यांसाठी त्या उपलब्ध होतील.
* हे समर्पित संशोधन विविध संस्थांच्या स्थापनेला चालना देईल, अनुवादाचे प्रयत्न वाढतील आणि ग्रंथांचे प्रकाशन केले जाईल.
* शास्त्रीय भाषांमध्ये उच्च शिक्षण घेत असलेल्या विद्यार्थ्यांना शिष्यवृत्तीचा लाभ मिळू शकतो.
* ऐतिहासिक वास्तू, प्राचीन ग्रंथालये आणि शास्त्रीय भाषांशी जोडलेली सांस्कृतिक केंद्रे अनेकदा पर्यटनाला चालना देऊ शकतात कारण लोक या भाषेची उत्पत्ती आणि उत्क्रांती तसेच त्यांच्याशी संबंधित इतिहास आणि परंपरा यांचा शोध घेण्याचा प्रयत्न करतात.
* अभिजात भाषेशी संबंधित पारंपरिक कला, विधी आणि सण यांचे रक्षण केले जाईल.
याशिवाय रोजगार निर्मिती आणि नोकरीच्या संधी कशा उपलब्ध होतील?
* विद्यापीठे आणि संस्था विशेष अभ्यासक्रम सुरू करतील, ज्यामुळे भाषांच्या शास्त्रीय अभ्यासासाठी विद्वान, संशोधक आणि भाषा शिक्षकांची मागणी वाढेल.
* विद्वान आणि संशोधकांना भाषा संशोधन, हस्तलिखित जतन आणि भाषिक अभ्यासासाठी अधिक संधी उपलब्ध होतील.
* सांस्कृतिक वारसा केंद्रे, संग्रहालये आणि ग्रंथालयांना हस्तलिखिते, ऐतिहासिक नोंदी आणि भाषेशी संबंधित सांस्कृतिक कलाकृतींचे संवर्धन आणि जतन करण्यासाठी तज्ञांची आवश्यकता भासेल.
* प्राचीन ग्रंथांचे आधुनिक भाषेत भाषांतर करण्याबरोबरच अभिजात भाषांमध्ये नवीन साहित्यकृती निर्माण करण्यासाठी अनुवादक, संपादक आणि प्रकाशकांच्या मागणीत वाढ होऊ शकते.
* शास्त्रीय भाषांच्या प्रचारामुळे अनेकदा सांस्कृतिक पर्यटनाला चालना मिळते, ज्यामुळे भाषा आणि संबंधित सांस्कृतिक वारशाशी परिचित असलेल्या टूर मार्गदर्शक, कार्यक्रम आयोजक आणि आदरातिथ्य व्यावसायिकांची गरज निर्माण होते.
* डिजिटल प्लॅटफॉर्म आणि पारंपारिक माध्यमांना शास्त्रीय भाषांमध्ये आणि त्याबद्दलचे कार्यक्रम, माहितीपट आणि साहित्य विकसित करण्यासाठी सामग्री निर्माते, लेखक आणि निर्मात्यांची आवश्यकता असेल.
* प्राचीन हस्तलिखिते आणि ग्रंथांचे डिजिटायझेशन आयटी व्यावसायिकांसाठी डिजिटल संग्रहण, भाषिक सॉफ्टवेअर विकास आणि या शास्त्रीय भाषांशी संबंधित डेटाबेस व्यवस्थापनातील संधी उपलब्ध होतील.
* उद्योजक भाषा शिक्षण प्लॅटफॉर्म, शैक्षणिक साधने, हेरिटेज पर्यटन आणि भाषा-आधारित प्रकाशन यावर लक्ष केंद्रित करणारे स्टार्ट-अप किंवा व्यवसाय तयार करू शकतात, ज्यामुळे रोजगार निर्माण होऊ शकतो.
* अभिजात भाषांना मान्यता मिळाल्याने, उत्सव, साहित्यिक कार्यक्रम आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम अधिक प्रमाणात आयोजित केले जातील, ज्यासाठी इव्हेंट मॅनेजमेंट करणारे व्यावसायिक, कलाकार आणि सांस्कृतिक अभ्यासकांची आवश्यकता असेल.
* विद्वान आणि संशोधकांना भाषा संशोधन, हस्तलिखित जतन आणि भाषिक अभ्यासासाठी अधिक संधी उपलब्ध होतील.
* सांस्कृतिक वारसा केंद्रे, संग्रहालये आणि ग्रंथालयांना हस्तलिखिते, ऐतिहासिक नोंदी आणि भाषेशी संबंधित सांस्कृतिक कलाकृतींचे संवर्धन आणि जतन करण्यासाठी तज्ञांची आवश्यकता भासेल.
* प्राचीन ग्रंथांचे आधुनिक भाषेत भाषांतर करण्याबरोबरच अभिजात भाषांमध्ये नवीन साहित्यकृती निर्माण करण्यासाठी अनुवादक, संपादक आणि प्रकाशकांच्या मागणीत वाढ होऊ शकते.
* शास्त्रीय भाषांच्या प्रचारामुळे अनेकदा सांस्कृतिक पर्यटनाला चालना मिळते, ज्यामुळे भाषा आणि संबंधित सांस्कृतिक वारशाशी परिचित असलेल्या टूर मार्गदर्शक, कार्यक्रम आयोजक आणि आदरातिथ्य व्यावसायिकांची गरज निर्माण होते.
* डिजिटल प्लॅटफॉर्म आणि पारंपारिक माध्यमांना शास्त्रीय भाषांमध्ये आणि त्याबद्दलचे कार्यक्रम, माहितीपट आणि साहित्य विकसित करण्यासाठी सामग्री निर्माते, लेखक आणि निर्मात्यांची आवश्यकता असेल.
* प्राचीन हस्तलिखिते आणि ग्रंथांचे डिजिटायझेशन आयटी व्यावसायिकांसाठी डिजिटल संग्रहण, भाषिक सॉफ्टवेअर विकास आणि या शास्त्रीय भाषांशी संबंधित डेटाबेस व्यवस्थापनातील संधी उपलब्ध होतील.
* उद्योजक भाषा शिक्षण प्लॅटफॉर्म, शैक्षणिक साधने, हेरिटेज पर्यटन आणि भाषा-आधारित प्रकाशन यावर लक्ष केंद्रित करणारे स्टार्ट-अप किंवा व्यवसाय तयार करू शकतात, ज्यामुळे रोजगार निर्माण होऊ शकतो.
* अभिजात भाषांना मान्यता मिळाल्याने, उत्सव, साहित्यिक कार्यक्रम आणि सांस्कृतिक कार्यक्रम अधिक प्रमाणात आयोजित केले जातील, ज्यासाठी इव्हेंट मॅनेजमेंट करणारे व्यावसायिक, कलाकार आणि सांस्कृतिक अभ्यासकांची आवश्यकता असेल.
आराधना जोशी
