सेशेल्स राष्ट्रपती निवडणूक 2025: भारताची नेमकी भूमिका काय?

सेशेल्सच्या 2025 मध्ये होणाऱ्या राष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुका आता निर्णायक टप्प्यावर येऊन पोहोचल्या आहेत. सध्याच्या निकालांमुळे आता आघाडीच्या उमेदवारांमध्ये पुन्हा निवडणूक लढवण्याची शक्यता आहे. सेशेल्सच्या मित्र राष्ट्रांसाठी – विशेषतः भारतासाठी – या निकालाचे सुरक्षा सहकार्य, विकासात्मक सहभाग आणि हिंद महासागरातील प्रतिस्पर्धी शक्तींमधील प्रभावाचे संतुलन यावर महत्त्वपूर्ण परिणाम होण्याची शक्यता आहे. दुसरी फेरी जवळ येत असताना, नवी दिल्लीने सेशेल्सच्या सार्वभौमत्व आणि विकासात्मक आकांक्षांबद्दल संवेदनशील राहून आपले हित कसे सुरक्षित करायचे याचे मूल्यांकन करणे महत्त्वाचे आहे.

सेशेल्स अध्यक्षपदाची निवडणूक: दुसरी फेरी

25-27 सप्टेंबर 2025 दरम्यान झालेल्या राष्ट्रपतीपदाच्या निवडणुकीच्या पहिल्या फेरीने या गोष्टीला दुजोरा दिला आहे की कोणत्याही उमेदवाराला थेट विजयासाठी आवश्यक असलेली 50 टक्के मतांची मर्यादा गाठता आलेली नाही. यामुळे दोन आघाडीच्या इच्छुक उमेदवारांमध्ये पुन्हा निवडणूक होण्याचा मार्ग मोकळा झाला आहे. 2020 मध्ये युनायटेड सेशेल्स पक्षाच्या डॅनी फौर यांना पराभूत करणारे लिनियन डेमोक्रॅटिक सेसेल्वा पक्षाचे नेते विद्यमान अध्यक्ष वेव्हेल रामकलावन हे अजूनही वादाच्या भोवऱ्यात आहेत परंतु युनायटेड सेशेल्स पक्षाचे नेते पॅट्रिक हर्मिनी यांच्याकडून त्यांना जोरदार आव्हानाचा सामना करावा लागत आहे.

दुसऱ्या फेरीत रामकलावन आणि हर्मिनी यांच्यात लढत होईल, ज्यांना पहिल्या फेरीत अनुक्रमे 46.4 आणि 48.8 टक्के मते मिळाली. रामकलावन प्रशासन सुधारणांवर भर देत आहेत आणि भ्रष्टाचारविरोधी मोहिमेचा प्रचार करतात, तर हर्मिनी यांनी फ्रान्स-अल्बर्ट रेने आणि डॅनी फौरे सारख्या मागील पिढीतील नेत्यांच्या धोरणांमध्ये रुजलेल्या काही राष्ट्रवादी विकासात्मक मुद्द्यांना पुन्हा हवा दिली आहे.

परत होणाऱ्या या मतदानामुळे पुनर्संरचना होण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे. पहिल्या फेरीत, इतर दोन उल्लेखनीय उमेदवारांमध्ये अलेन सेंट अँज, एक अनुभवी पर्यटन कार्यकारी आणि फौरेशी संबंध असलेले माजी मंत्री आणि सुधारणांची मागणी करणारे नवीन आवाज दर्शवणारे अहमद आफिफ यांचा समावेश होता. संभाव्यतः, अलेन सेंट अँजचा मतदार आधार – मोठ्या प्रमाणात फौरेच्या निष्ठावंतांनी ओव्हरलॅप केलेला – दुसऱ्या फेरीत हर्मिनीकडे आकर्षित होऊ शकतो, ज्यामुळे त्यांना एक महत्त्वपूर्ण आघाडी मिळू शकते.

निवडणुकीच्या निकालात भारताची भूमिका

भारताचे सेशेल्सशी ऐतिहासिकदृष्ट्या सखोल राजकीय आणि सांस्कृतिक संबंध आहेत. हे संबंध वसाहतविरोधी संघर्ष आणि त्यानंतरच्या वसाहतवादमुक्तीच्या काळापासून आहेत. 1980 य दशकाच्या मध्यात पंतप्रधान राजीव गांधी यांनी हरारे (जिथे ते अलिप्त चळवळ शिखर परिषदेत सहभागी होत होते) येथून फ्रान्सचे अध्यक्ष अल्बर्ट रेने यांना तातडीने माहे (पोर्ट व्हिक्टोरिया) येथे परतण्यास मदत करण्यासाठी त्यांचे विमान भाड्याने दिले तेव्हा हे संबंध नाट्यमयरित्या घनिष्ठ बनल्याचे दिसून आले.

स्वातंत्र्यानंतरच्या विविध टप्प्यांवर, सेशेल्सला भारतीय पाठिंब्याने राजकीय व्यवस्थेसमोरील आव्हानांविरुद्ध स्वतःला स्थिर करण्यास शांतपणे मदत केली. त्यानंतरच्या दशकांमध्ये, सेशेल्समधील भारतीय वंशाचे समुदाय वाणिज्य, प्रशासन आणि स्थानिक संस्कृतीत सक्रिय योगदान देत राहिले आहेत, ज्यामुळे दोन्ही देशांच्या नागरिकांमधील संबंध मजबूत झाले आहेत.

विकासासाठी विविध प्रकारची मदत, शिष्यवृत्ती आणि तांत्रिक मदत यांच्यातील समन्वय साधण्यात भारतीय सरकारांनी व्हिक्टोरियातील उच्चायुक्तालयाद्वारे स्थिर राजनैतिक संबंध राखले आहेत. निवडणुका दुसऱ्या फेरीकडे जात असताना, भारतासाठी यामागे धोरणात्मक आणि प्रतिष्ठा असे दोन्ही पैलू आहेत.

रामकलावन यांचा विजय द्विपक्षीय संबंधांमध्ये सातत्य दर्शवू शकतो, परंतु अविश्वास आणि असम्पशन आयलंड प्रकल्पाबाबत त्यांची भूतकाळातील भूमिका यामुळे प्रकरणे अधिक गुंतागुंतीची होत आहेत. दुसरीकडे, हर्मिनी यांचा उदय सुरक्षा भागीदारीवरील संभाषण पुन्हा सुरू करू शकतो अर्थात ते नवीन, परस्पर स्वीकार्य अटींवर आधारित असेल. नवी दिल्लीसाठी, सार्वभौमत्व आणि बाह्य प्रभावाबद्दल सेशेल्सच्या संवेदनशीलतेचा आदर दर्शविताना गुंतवणूक टिकवून ठेवण्याचे आव्हान आहे.

सेशेल्सचे वाढते महत्त्व

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या नेतृत्वाखाली, भारताने 2015 मध्ये (मोदींच्या सेशेल्स आणि मॉरिशसच्या अधिकृत दौऱ्यादरम्यान) आपला SAGAR सिद्धांत मांडला आणि या वर्षाच्या सुरुवातीला परत एकदा मॉरिशसमध्ये MAHASAGAR संकल्पनेअंतर्गत त्याचे पुनर्रचित रूप मांडले. दोन्ही दृष्टिकोन सर्वसमावेशक प्रादेशिक सुरक्षा आणि सागरी सहकार्यावर भर देणारे आहेत.

या मॅट्रिक्समध्ये सेशेल्सचे विशेष स्थान आहे. भौगोलिकदृष्ट्या, हा द्वीपसमूह पश्चिम हिंद महासागराला व्यापक जागतिक व्यापाराशी जोडणाऱ्या प्रमुख सागरी मार्गांवर वसलेला आहे. शिवाय मोझांबिक चॅनेलसारख्या महत्त्वाच्या जलमार्गांच्या जवळ आहे आणि एडनच्या आखातापर्यंत पसरलेल्या सागरी हालचालींवर लक्ष ठेवण्यासाठी पुरेसा जवळ आहे. यामुळे सेशेल्स हे चाचेगिरी रोखण्यासाठी, अंमली पदार्थांच्या तस्करीला रोखण्यासाठी आणि नेव्हिगेशनचे स्वातंत्र्य सुनिश्चित करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण बनते.

राजनैतिकदृष्ट्या, सेशेल्स हे एक तटीय राज्य आहे आणि आफ्रिकन युनियन, दक्षिण आफ्रिका विकास समुदाय, हिंद महासागर आयोग आणि लहान बेट विकासशील राज्ये (SIDS) सारख्या गटांचे एक महत्त्वाचे सदस्य आहे. जवळचे संबंध सुनिश्चित केल्याने भारताला आफ्रिकन आणि इंडो-पॅसिफिक सुरक्षा चिंता जोडणारा भागीदार म्हणून काम करण्याची परवानगी मिळते, तर निव्वळ सुरक्षा प्रदाता किंवा पसंतीचा सुरक्षा भागीदार म्हणून त्याचा दावा पुढे नेतो.

सेशेल्सचे धोरणात्मक महत्त्व

SIDS राष्ट्र म्हणून, सेशेल्स त्याच्या विकासाच्या अजेंड्यात असुरक्षिततेला सामरिक ताकदीशी जोडते. हवामान बदल, समुद्राची वाढती पातळी, पर्यटनावरील उच्च अवलंबित्व आणि मर्यादित नैसर्गिक संसाधने हे मुद्दे आहेतच. तरीही ते जवळजवळ 1.4 दशलक्ष चौरस किलोमीटरच्या विशेष आर्थिक क्षेत्राचे (EEZ) नेतृत्व करते. हे EEZ सेशेल्सला मत्स्यव्यवसाय, समुद्रतळावरील संसाधने आणि सागरी मार्गांवर फायदा देते, ज्यामुळे त्याचे भविष्य त्याच्या निळ्या पाण्याशी संबंधित अर्थव्यवस्थेच्या वापराशी जोडले जाते.

वाढत्या प्रमाणात, सेशेल्स मोठ्या शक्तींकडून भू-राजकीय संबंधांचे उद्दिष्ट बनले आहे. चागोसवरील यूके-मॉरिशस करारानंतर नवीन हिंद महासागर प्रवेश शोधणाऱ्या अमेरिकेने आपला ठसा आणि प्रभाव वाढवला आहे. फ्रान्सने पश्चिम हिंद महासागरातील त्याच्या प्रदेशांवर आधारित ऐतिहासिक संबंध कायम ठेवले आहेत. युएई आणि कतार आर्थिक प्रभाव वापरतात, असम्पशन बेट एका कतारी कंपनीला वादग्रस्तपणे भाड्याने देऊन, आखाती राजधानी सार्वभौमत्वाच्या मुद्द्यांशी कसे जुळते याचे उदाहरण दाखवून देते. दरम्यान, चीनने नवीन पायाभूत सुविधा, सुरक्षा मालमत्ता आणि आरोग्यसेवा उपक्रमांसाठी अनुदानांसह मदत वाढवली आहे, जी दीर्घकालीन प्रभाव निर्माण करण्याच्या हेतूचे संकेत देते. भारतासाठी, सेशेल्स हे एक संधी आणि चाचणीचे उदाहरण आहे: जर नवी दिल्ली अतिरेकी समजुतींना चालना न देता विश्वास निर्माण करू शकला तर ते हिंद महासागरात एक टिकाऊ सुरक्षा-विकास भागीदारी सुरक्षित करू शकते.

सेशेल्सच्या विकास गरजा

मध्यम उत्पन्नाचा दर्जा असूनही, सेशेल्सला महत्त्वाच्या क्षेत्रांमध्ये सतत विकास मदतीची आवश्यकता आहे. भारताने सातत्याने या गरजांना प्रतिसाद दिला आहे, गृहनिर्माण, अक्षय ऊर्जा, डिजिटल कनेक्टिव्हिटी आणि आरोग्यसेवा (विशेषतः कोविड-19 साथीच्या काळात लसीकरण मुत्सद्देगिरी) यांमध्ये मदत केली आहे. आरोग्य संकटाच्या वेळी औषधे भेट देणे, सेशेल्सच्या विद्यार्थ्यांसाठी शिष्यवृत्ती आणि पायाभूत सुविधांसाठी सवलतीच्या दरात कर्ज देणे हे उल्लेखनीय योगदान आहे. प्रतिकात्मकपणे, भारत कमकुवत काळात एक विश्वासार्ह भागीदार राहिला आहे. सेशेल्सच्या स्वातंत्र्यदिनाच्या समारंभात पोर्ट व्हिक्टोरिया येथे भारतीय नौदलाच्या जहाजाची भेट घेण्याची परंपरा दशकांपासून विश्वास आणि मैत्रीची सातत्य अधोरेखित करते. जो उमेदवार दुसऱ्या फेरीत जिंकेल, त्याच्यासाठी बाह्य भागीदारींमध्ये विविधता आणताना विकास टिकवून ठेवणे हे प्राधान्य असेल. यामुळे भारताला सेशेल्सच्या लवचिकतेमध्ये गुंतवणूक केलेला एक गैर-हस्तक्षेपी भागीदार म्हणून स्वतःला सादर करण्याची संधी मिळते.

सुरक्षा सहकार्याचे महत्त्व

सुरक्षा सहकार्य हा द्विपक्षीय संबंधांचा पाया आहे. भारताने सातत्याने गस्त घालणारी जहाजे पुरवली आहेत, किनारी रडार प्रणाली भेट दिली आहे आणि सेशेल्स पीपल्स डिफेन्स फोर्सेसना प्रशिक्षण दिले आहे. सागरी क्षेत्रातील जागरूकता, माहिती सामायिकरण, तांत्रिक सहकार्य आणि संयुक्त अंमली पदार्थ आणि चाचेगिरी विरोधी कारवायांमुळे सेशेल्स भारतासोबत, प्रादेशिक नौदलांसोबत सहकारी चौकटीत सामील झाले आहेत. तथापि, सुरक्षा सहकार्य संघर्षमुक्त राहिलेले नाही.

अ‍ॅझम्पशन आयलंड प्रकल्प, जो मूळतः अध्यक्ष डॅनी फौर यांच्या नेतृत्वाखाली संकल्पित होता, तो भारतीय पाठिंब्याने सेशेल्स कोस्ट गार्डसाठी पायाभूत सुविधा विकसित करण्याचा प्रयत्न करत होता. रामकलावन यांनी या उपक्रमाला नकार दिला होता कारण तो लष्करी तळासारखा दिसत होता. मात्र नंतर त्याच बेटाची भाडेपट्टे कतारी कंपनीला देण्यात आल्याच्या वृत्तामुळे, धोरणात्मक सुसंगततेवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित झाले.

पुढील प्रशासनाला देशांतर्गत संवेदनशीलता आणि बाह्य सुरक्षा आवश्यकतांचा समतोल साधावा लागेल. जर माजी राष्ट्राध्यक्ष फौरे यांच्यासोबत काम केलेल्या हर्मिनी जिंकल्या, तर लष्करी उद्दिष्टे पूर्ण करण्याऐवजी नील अर्थव्यवस्था आणि सागरी सुरक्षा उद्दिष्टांना पाठिंबा देण्यासाठी नागरी किंवा दुहेरी-वापराच्या पायाभूत सुविधांवर भर देऊन, पुनर्रचित स्वरूपात कराराची पुनरावृत्ती करण्यास जागा असू शकते.

भारतासमोरचे दीर्घकालीन पर्याय

निवडणुकीच्या पलीकडे विचार करता, भारताने सेशेल्समधील आपले पर्याय काळजीपूर्वक हाताळले पाहिजेत. जर रामकलावन दुसऱ्यांदा सत्तेत आले तर द्विपक्षीय संबंधांमधील सातत्य प्रचलित अडचणींसह एकत्र राहील. भारताला उघडपणे लष्करी प्रकल्प पुढे ढकलणे टाळावे लागेल आणि त्याऐवजी हवामान लवचिकता, अक्षय ऊर्जा, डिजिटल प्लॅटफॉर्म आणि पर्यटन पुनरुज्जीवन यासारख्या लोक-केंद्रित उपक्रमांना बळकटी द्यावी लागेल. कायमस्वरूपी सुविधांसाठी दबाव न आणता सागरी सहकार्यात हळूहळू दृष्टिकोन निर्माण केल्याने विश्वास पुन्हा निर्माण होण्यास मदत होईल. जर हर्मिनी जिंकल्या तर नवी दिल्लीला प्राधान्यक्रम पुन्हा निश्चित करण्याची संधी मिळू शकेल. सेशेल्स कोस्ट गार्डसाठी सुविधा विकसित करण्याची पुनर्संचयित योजना, उघड लष्करी चौकटीशिवाय आणि नागरी क्षमता बांधणी प्रकल्प म्हणून कास्ट न करता, लोकप्रिय होऊ शकते. शिवाय, फौर नेटवर्कमधील हर्मिनी यांचा पाया अधिक व्यावहारिक सुरक्षा संवादांना सक्षम करू शकतो, विशेषतः जर अलेन सेंट अँज मतदार दुसऱ्या निवडणुकीत त्यांच्या मागे एकत्र आले तर.

निष्कर्ष

सेशेल्समध्ये यंदा होणारी राष्ट्रपतीपदाची निवडणूक, ज्यामध्ये पहिल्या फेरीत तुटपुंज्या मत फरकानंतर रामकलावन विरुद्ध हर्मिनी अशी लढत आहे, ती देशांतर्गत राजकारणापेक्षा जास्त महत्त्वाची आहे. लहान बेट राज्ये त्यांच्या देशांतर्गत प्राधान्यक्रमांचे संतुलन साधताना सार्वभौमत्व, विकास आणि महासत्ता स्पर्धेच्या दबावांना कसे तोंड देतात याची ही एक चाचणी आहे. सेशेल्सच्या विकासाच्या गरजांशी सुसंगतपणे आपला दृष्टिकोन तयार केल्यास, भारताला संरचित सुरक्षा भागीदारी पुनरुज्जीवित करण्यासाठी संधी मिळू शकते. शेवटी, संयम, दूरदृष्टी आणि संवेदनशीलतेसह जुळवून घेण्याची नवी दिल्लीची क्षमता ठरवेल की सेशेल्स त्याच्या जवळच्या हिंद महासागर भागीदारांपैकी एक म्हणून पुढे जाईल की इतर दावेदारांकडे वळेल. चागोसनंतर अमेरिका पश्चिम हिंद महासागरात अधिक मजबूत होत असताना, चीन मदतीचा वापर करत असल्याने आणि आखाती देश आर्थिक प्रभावाचा फायदा घेत असल्याने, सेशेल्स हा सगळ्यांच्या दृष्टीने मध्यवर्ती आहे. भारताचे यश स्वतःला वर्चस्ववादी म्हणून नव्हे तर स्थिर, विश्वासार्ह भागीदार म्हणून सादर करण्यावर अवलंबून आहे.

टीम स्ट्रॅटन्यूज