अमेरिकेचे राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार जेक सुलेव्हिन, हे रविवारी दोन दिवसांच्या भारत दौऱ्यावर नवी दिल्लीत येत आहेत. अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष जो बायडन यांच्या कार्याकाळातील शेवटच्या दोन आठवड्यांमध्ये हा विशेष दौरा आयोजित करण्यात आला आहे.
अध्यक्ष जो बायडन, (वय 82) 20 जानेवारी रोजी आपला पदभार सोडतील, ज्यानंतर नवनिर्वाचित अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प आणि उपाध्यक्ष- जेडी व्हॅन्स पदाची शपथ घेतील आणि पदभार स्विकारतील.
सुलेव्हिन हे भारतात सर्वात जास्त काळ NSA म्हणून (नॅशनल सिक्युरिटी एडव्हाईसर) सेवा देणारे असून, एनएसए म्हणून भारताच्या त्यांच्या शेवटच्या भेटीदरम्यान, ते भारताचे माजी राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार अजित डोवाल यांच्यासोबत क्रिटिकल आणि इमर्जिंग टेक्नॉलॉजीजवरील पुढाकाराची तिसरी फेरी आयोजित करतील.
सूत्रांनी दिलेल्या माहितीनुसार, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्याकडूनही सुलेव्हिन यांचे जंगी स्वागत होण्याची अपेक्षा आहे.
NSA च्या भेटीची घोषणा करताना, व्हाईट हाऊसचे राष्ट्रीय सुरक्षा दळणवळण सल्लागार- जॉन किर्बी यांनी एका प्रेस गॅगलमध्ये सांगितले, की ”सुलेव्हिन 5 आणि 6 जानेवारी रोजी माजी NSA अजित डोवाल यांच्यासोबत ”कॅपस्टोन बैठकीसाठी” नवी दिल्लीमध्ये जाणार आहेत.
किर्बी पुढे म्हणाले की, या बैठकीमध्ये भारतासोबतच्या आमच्या भागीदारीच्या विस्तारांवर चर्चा होईल ज्यामध्ये अंतराळ, संरक्षण, धोरणात्मक तंत्रज्ञान सहकार्य, तसेच इंडो-पॅसिफिक आणि त्यापलीकडे सामायिक प्राधान्ये या सर्व मुद्द्यांवर चर्चा होईल.
यूएस एनएसए परराष्ट्र मंत्री एस. जयशंकर आणि इतर भारतीय नेत्यांनाही भेटतील, अशी माहितीही त्यांनी यावेळी दिली.
जेक सुलेव्हिन नवी दिल्लीतील ‘इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजीला’ही भेट देणार असून, तेथील तरुण भारतीय उद्योजकांशी ते संवाद साधतील.
IIT मधील भेटीदरम्यान सुलेव्हिन, युनायटेड स्टेट्स आणि भारताने “युएस-इंडिया इनिशिएटिव्ह ऑन क्रिटिकल अँड इमर्जिंग टेक्नॉलॉजी” (iCET) अंतर्गत, इनोव्हेशन युती मजबूत करण्यासाठी उचललेल्या महत्त्वपूर्ण पावलांची रूपरेषा सादर करतील.
भारत आणि अमेरिका यांच्यात महत्वपूर्ण तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात अधिक सहकार्य सुनिश्चित करण्यासाठी मे 2022 मध्ये भारत आणि अमेरिकेने ‘iCET’ ची घोषणा केली होती. जानेवारी 2023 मध्ये त्याचे अधिकृत लाँचिंग झाले. दोन्ही देशांच्या राष्ट्रीय सुरक्षा परिषदेद्वारे त्याची धुरा सांभाळली जाते.
वॉशिंग्टन डी.सी. मधील iCET च्या उद्घाटन सभेचे नेतृत्व करताना, NSAs ने एक्स्पो, हॅकाथॉन आणि खेळपट्टी सत्रांसह प्रमुख क्षेत्रांमध्ये “इनोव्हेशन ब्रिज” स्थापित करण्याचे मूल्य लक्षात घेतले. त्यांनी भविष्यातील सहकार्यासाठी जैवतंत्रज्ञान, प्रगत साहित्य आणि दुर्मिळ पृथ्वी प्रक्रिया तंत्रज्ञानाची क्षेत्रे देखील ओळखली.
रॉयटर्सने शुक्रवारी दिलेल्या वृत्तानुसार, सुलेव्हिन यांच्या भेटीदरम्यान चीनच्या धरणांच्या प्रभावाबद्दल भारतीय समकक्षांशी चर्चा होणे देखील अपेक्षित आहे.
याबाबत बोलताना एका वरिष्ठ अमेरिकन अधिकाऱ्याने सांगितले की, “आम्ही इंडो-पॅसिफिकमध्ये बऱ्याच ठिकाणी हे पाहिले आहे, की मेकाँग प्रदेशासह चिनी लोकांनी बनवलेल्या अपस्ट्रीम धरणांमुळे डाउनस्ट्रीम देशांमध्ये संभाव्य नुकसान होऊ शकते, तसेच त्याचा हवामानावर देखील परिणाम होऊ शकतो,”
अधिकाऱ्याने पुढे सांगितले की, वॉशिंग्टन भेटीदरम्यान नवी दिल्लीतील आव्हानांवरही चर्चा केली जाईल.
अमेरिकेच्या राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लार, ही नवीन वर्षात भारतामध्ये येणारे दुसरे उच्चपदस्थ मान्यवर आहेत. याआधी 2 ते 4 जानेवारी दरम्यान मालदीवचे परराष्ट्र मंत्री अब्दुल्ला खलील यांनी भारताला भेट दिली होती.
यूएस संरक्षण भागीदार GE आणि भारताच्या HAL यांच्यातील ‘F-414 जेट इंजिन कराराचे’ श्रेय सुलेव्हिन यांना जाते. त्यांच्या कार्यकाळात यूएस NSA ने सेमीकंडक्टर्सच्या निर्मितीसाठी कायमच भारताला पाठिंबा दिला आहे.
भारताने शीख फुटीरतावाद्यांना लक्ष्य केल्याच्या आरोपावरून भारत आणि यूएसमध्ये तणाव निर्माण झाला होता, तेव्हा नोव्हेंबरच्या सुरुवातीला यूएस NSA ने त्यांच्या अनुभवी भारतीय समकक्षांशी फोनवर बोलणी केली होती. यावेळी दोन्ही NSA ने प्रादेशिक सुरक्षा घडामोडी आणि संरक्षण सहकार्यासह द्विपक्षीय मुद्द्यांवरही चर्चा केली होती.
नवीन वर्षाच्या पहिल्याच आठवड्यात होणारा हा दौरा, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या तिसऱ्या कार्यकाळातील अत्यंत व्यस्त राजनैतिक दिनदर्शिकेचे प्रतिक आहे.
अमेरिकेचे निर्वाचित अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांच्याशी मोदी यांचे चांगले संबंध आहेत. त्याचप्रमाणे, त्यांचे अमेरिकेचे सध्याचे अध्यक्ष जो बायडन यांच्याशी देखील चांगले संबंध आहेत. सप्टेंबर 2024 मध्ये, क्वाड लीडर्स समिटसाठी मोदींनी केलेल्या यूएस दौऱ्यादरम्यान, बायडन यांनी त्यांच्या निवासस्थानी मोदींचे जोरदार स्वागत केले होते.
त्यांच्यातील बैठकीनंतर, बायडेन यांनी X वर पोस्ट केले होते की, “भारताशी युनायटेड स्टेट्सची सध्याची भागीदारी ही इतिहासातील कोणत्याही भागीदारीपेक्षा मजबूत, जवळची आणि अधिक गतिमान आहे. पंतप्रधान मोदी यांची प्रत्येकवेळी सहकार्याची नव-नवीन क्षेत्रे शोधून क्षमता पाहून मला धक्का बसतो. आजचा दिवसही काही काही वेगळा नव्हता.”
याशिवाय, परराष्ट्र व्यवहार मंत्री आणि कारकीर्दीतील मुत्सद्दी, एस जयशंकर यांची नुकतीच युनायटेड स्टेट्सची भेट, आउटगोइंग बायडन प्रशासनाशी संलग्न असण्यावर आणि सोबतच ट्रम्प सरकारशी असलेल्या संबंधांच्या नूतनीकरणावरील भारत सरकारचा विश्वास दर्शविते.
24 ते 29 डिसेंबर दरम्यान झालेल्या या भेटीमध्ये, जयशंकर यांनी काँग्रेसचे सदस्य मायकल वॉल्ट्झ यांची भेट घेतली, जे ट्रम्प यांचे राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार म्हणून परिचीत आहेत. यावेळी त्यांच्यात द्विपक्षीय संबंध तसेच सध्याच्या जागतिक मुद्द्यांवर विस्तृत चर्चा झाली.
भारत सरकार आणि अमेरिकेत येणारे ट्रम्प प्रशासन यांच्यातील ही पहिली सर्वोच्च-स्तरीय वैयक्तिक बैठक होती.
वॉल्ट्ज, हे 50 वे NSA म्हणून 20 जानेवारी रोजी जेक सुलेव्हिन यांची जागा घेतील, जेव्हा डोनाल्ड ट्रम्प अमेरिकेचे 47 वे अध्यक्ष म्हणून शपथ घेतील.
उल्लेखनीय बाब म्हणजे, 9 जून रोजी नरेंद्र मोदींनी सलग तिसऱ्यांदा पंतप्रधान पदाची शपथ घेतल्यानंतर, अवघ्या 10 दिवसांत भारताला भेट देणारे सुलेव्हिन हे पहिले वरिष्ठ अमेरिकन अधिकारी होते.
या दौऱ्यादरम्यान, मोदी आणि सुलेव्हिन यांनी दोन्ही देशातील धोरणात्मक भागीदारी वाढवण्यास सहमती दर्शवली आहे.
माजी NSA, अजित डोवाल यांच्यासोबत क्रिटिकल अँड इमर्जिंग टेक्नॉलॉजीज (iCET) या उपक्रमासंबंधीच्या दुसऱ्या बैठकीच्या अध्यक्षतेसाठी सुलेव्हिन यांचा हा दौरा असणार आहे.
