अंमली पदार्थांच्या युद्धात झालेल्या हत्यांच्या संदर्भात आंतरराष्ट्रीय गुन्हेगारी न्यायालयाच्या वॉरंटवर 11 मार्च रोजी ड्युटर्टेच्या अटकेमुळे पीडितांना थोडा दिलासा मिळाला, परंतु मादक पदार्थांच्या युद्ध प्रकरणांवर काम करणाऱ्या एस्कुडेरो आणि इतर अनेकांना तेव्हापासून ड्युटर्टे समर्थकांच्या ऑनलाइन हल्ल्यांच्या लाटेचा सामना करावा लागला आहे.
एस्कुडेरोचे फेसबुक खाते अनेक प्रतिक्रियांनी आणि थेट संदेशांनी भरून गेले आहे ज्यात तिला मादक पदार्थांची व्यसनी आणि आपल्या भावाच्या प्रकरणात न्याय मागितल्याबद्दल खोटे ठरवण्यात आले आहे. याशिवाय तिच्यावर ड्युटर्टेची बदनामी करण्यासाठी पैसे खाल्ल्याचा आरोपही करण्यात आला आहे.
“ते खरोखरच आम्हाला शाप देत आहेत आणि एका व्यक्तीने मला असेही सांगितले की, ‘व्यसनाधी व्यक्तींचा शिरच्छेद केला पाहिजे. त्यांनी फक्त मरायलाच हवे. ‘माझा भाऊ पीडित होता हे माहिती असूनही त्यांनी मला तो संदेश पाठवला,” असे ती म्हणाली.
इतर दुःखी माता, मानवाधिकारांचे ॲडव्होकेट्स आणि लॉयर्स यांच्या म्हणण्यानुसार ड्युटर्टे यांना अटक करून हेग येथील आयसीसीकडे नेण्यात आले असून तिथे ते त्यांच्यावरील खटल्याच्या प्रतीक्षेत आहेत. तर दुसरीकडे ॲडव्होकेट्स आणि लॉयर्स यांनाही अशाच प्रकारच्या, तीव्र छळाचा ऑनलाइन सामना करावा लागला आहे.
सोशल मीडियावर अनेक खोट्या दाव्यांची लाट उसळली आहे ज्यात ड्युटर्टे समर्थकांनी आयसीसीला कोणतेही अधिकारक्षेत्र नसल्याचा दावा केला असून ड्युटर्टे यांची अटक म्हणजे “अपहरण” असल्याचे म्हटले आहे, तर दुसरीकडे फेसबुकवर सशुल्क जाहिरातींद्वारे माजी अध्यक्षांची प्रसिद्धी केली जात असल्याचे रॉयटर्सला आढळले.
रॉयटर्स तीन मानवाधिकार गटांशी बोलले ज्यांनी प्रत्येकाने सांगितले की त्यांनी लक्ष्यित ऑनलाइन छळाच्या अनेक पीडितांना मदत केली आहे.
ड्युटर्टे आणि त्यांची मुलगी, सारा ड्युटर्टे – ज्या फिलिपिन्सच्या उपराष्ट्राध्यक्ष आहेत – आपल्या वडिलांना पाठिंबा देण्यासाठी हेगला गेले आहेत. मात्र त्यांच्या प्रतिनिधींनी प्रतिक्रिया देण्याच्या विनंत्यांना कोणताही प्रतिसाद दिला नाही.
विश्लेषकांच्या मते, अलीकडील ऑनलाइन हल्ला हा 2016 मधील सुसंघटित सोशल मीडिया मोहिमेची आठवण करून देणारा आहे ज्याने ड्युटर्टे यांना अध्यक्षपदावर नेले. विरोधकांना बदनाम करण्यासाठी आणि धमकावण्यासाठी खोटेपणा पसरवल्याबद्दल तत्कालीन टीकाकारांनी ड्युटर्टे समर्थक ट्रॉल्स आणि प्रभावकांना दोषी ठरवले.
2016 च्या मोहिमेमुळे फिलिपिन्सला ऑनलाइन चुकीच्या माहितीच्या प्रसारासाठी जगभरात ‘पेशंट झिरो’ असे संबोधले गेले.
अंमली पदार्थांच्या युद्धातील पीडितांची बाजू मांडणाऱ्या मानवाधिकार वकील क्रिस्टिना कोंटी म्हणाल्या की, अशा डावपेचांचा अधिकाधिक उद्देश ठार झालेल्यांच्या कुटुंबांना ‘बनावट’ पीडित म्हणून लेबल लावून त्यांची बदनामी करणे हा आहे.
कोंटी म्हणाल्या, “डुटर्टेचे समर्थक किंवा डुटर्टेचे सहकारी खटल्यात अडथळा आणण्याच्या किंवा त्यांची निर्दोष मुक्तता सुनिश्चित करण्याच्या आशेने या साक्षीदारांच्या मागे लागू शकतात, हा खरा धोका आहे.”
बनावट वक्तव्ये, काल्पनिक वकील
2016 ते 2022 पर्यंत फिलिपिन्सचे नेतृत्व करणाऱ्या ड्युटर्टे यांच्यावर अंमली पदार्थविरोधी कारवाईत पथकांच्या कामकाजात झालेल्या मृत्यूंकडे कानाडोळा केल्याने मानवतेविरुद्धच्या गुन्ह्यांचा आरोप आहे. हेगमध्ये खटला चालवणारे ते पहिले आशियाई माजी राष्ट्राध्यक्ष बनू शकतात.
स्ट्रेटबेस ए. डी. आर. इन्स्टिट्यूट या फिलिपिन्सच्या विचारवंत संस्थेने केलेल्या अभ्यासात असे आढळून आले आहे की सुमारे 51 टक्के फिलिपिन्सींनी या हत्यांसाठी ड्युटर्टे यांना जबाबदार धरले पाहिजे यावर ठाम सहमती दर्शवली आहे.
तर इतरांनी या अटकेवर टीका केली असून फर्डिनांड मार्कोस ज्युनियर यांच्या नेतृत्वाखालील सरकारवर देशाचा विश्वासघात केल्याचा आरोप केला आहे.
डुटेर्टे यांना बळीचा बकरा ठरवण्याचा प्रयत्न करणाऱ्या बनावट कोट कार्ड्स तसेच व्हिडिओ आणि कथनांचे वर्णन करणाऱ्या फॅक्ट-चेकिंग कोॲलिशन त्सेक. एफ. च्या म्हणण्यानुसार, “सोशल मीडियातील चुकीच्या माहितीच्या प्रवाहामुळे” या टीकेला चालना मिळाली आहे.
या गटाने किमान 200 फेसबुक खाती आणि पेजेस यांची ओळख पटवली आहे, ज्यांनी अटकेपूर्वी आणि नंतर सातत्याने एकसारखे संदेश पोस्ट केले असून दावा केला की त्यांच्याविरुद्ध कोणतेही कायदेशीर पाऊल उचलणे म्हणजे ‘अपहरण’ आहे. ड्युटर्टेची मुले आणि वकिलांनी अटकेचा निषेध करण्यासाठी हा वाक्यांश वापरला.
डुटर्टे यांचा बचाव करणाऱ्या ‘लीगली ब्लोंडे’ च्या एले वुड्स सारख्या काल्पनिक वकिलांचे कोट कार्ड प्रसारित केले गेले आणि डुटर्टेचे समर्थक निषेध करण्यासाठी जमले आहेत असे खोटे सूचित करणारे व्हायरल व्हिडिओ क्लिप प्रसारित केले गेले.
इतर काही पोस्टमध्थे असे म्हटले आहे की अमेरिकेचे अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी ड्युटर्टे यांची सुटका झाली नाही तर फिलिपिन्सवर मोठ्या प्रमाणात आयात शुल्क लादण्याची धमकी दिली होती.
“प्रसारमाध्यमांच्या संदर्भात नागरिकांमध्ये अजूनही साक्षरतेचा अभाव आहे, त्यामुळे अनेक लोक सहजपणे फसवले जातात,” असे फिलीपिन्स विद्यापीठातील पत्रकारितेचे प्राध्यापक आणि त्सेक. एफचे प्रकल्प समन्वयक राचेल खान यांनी सांगितले.
सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मच्या जाहिरात लायब्ररीनुसार, फेसबुकवर ड्युटर्टे यांचे समर्थन करणाऱ्या शेकडो सशुल्क जाहिराती कोट्यवधी प्रेक्षकांपर्यंत पोहोचल्या आहेत.
या जाहिरातींमध्ये ड्युटर्टेचे अपहरण झाले असे सांगणारे व्हिडिओ, प्रार्थना मेळाव्यांसाठी प्रचार आणि ‘मी हे माझ्या देशासाठी केले’ या वाक्यांशासह त्यांची प्रतिमा असलेल्या टी-शर्टची विक्री यांचा समावेश होता.
जाहिरात ग्रंथालयाच्या म्हणण्यानुसार, अनेकजण राजकीय जाहिरातींसाठी आवश्यक असलेल्या अस्वीकरणाशिवाय धावले.
सशुल्क जाहिराती लाइव्ह होण्यापूर्वी मेटाच्या “जाहिरात पुनरावलोकन प्रणाली” द्वारे त्यांचे पुनरावलोकन केले जाते परंतु “मशीन्स आणि मानवी समीक्षक दोघेही चुका करतात.”
कंपनीच्या प्रवक्त्याने सांगितले की ते त्याच्या मानकांचे उल्लंघन करणारा आशय काढून टाकून, स्वतंत्र तथ्य तपासकांनी खोट्या म्हणून सूचित केलेल्या आशयाच्या वितरणाला आळा घालून आणि सामग्रीला लेबल लावून “चुकीच्या माहितीच्या प्रसाराविरुद्ध लढा देण्यासाठी महत्त्वपूर्ण पावले” उचलत आहे, जेणेकरून वापरकर्त्यांना त्याच्या अचूकतेबद्दल माहिती दिली जाईल.
टिकटॉकच्या प्रवक्त्याने सांगितले की मंचाने “हानिकारक चुकीच्या माहितीला” परवानगी दिली नाही आणि “आमच्या समुदाय मार्गदर्शक तत्त्वांचे उल्लंघन करणारी सामग्री काढून टाकली आहे.”
सत्याला बोलू द्या
फिलिपिन्स सरकार बनावट बातम्यांचे उच्चाटन करण्यासाठी आवश्यक ती पावले उचलत आहे, ज्यात फेसबुकसारख्या सोशल मीडिया मंचांशी चर्चा करणे समाविष्ट आहे, असे राष्ट्रपती संपर्क उपसचिव क्लेअर कॅस्ट्रो यांनी रॉयटर्सला सांगितले.
काही मानवाधिकार कार्यकर्ते स्वतःच्या बळावर लढण्याचा प्रयत्न करत आहेत.
ह्युमन राईट्स वॉचचे वरिष्ठ संशोधक कार्लोस कोंडे, ज्यांना अंमली पदार्थांच्या युद्धादरम्यान ड्युटर्टे समर्थकांकडून लक्ष्य करण्यात आले होते आणि अटकेनंतर त्यांच्यावर नव्याने हल्ला करण्यात आला होता, ते म्हणाले की हे “पुन्हा 2016 ची आठवण करून देणारे होते.”
59 वर्षीय व्यक्तीने एक टिकटॉक खाते तयार केले जेथे तो अटक आणि अंमली पदार्थांच्या युद्धाबद्दलचे लहान स्पष्टीकरण देणारे व्हिडिओ पोस्ट करतो आणि हजारो व्ह्यूज मिळवतो.
“मी ते केले, त्यामुळे या चुकीच्या माहितीच्या युद्धात मी सहजासहजी हरणार नाही,”असे ते म्हणाले.
एस्कुडेरोने सांगितले की ऑनलाइन दुरुपयोगामुळे तिच्याविरुद्ध हिंसाचाराची एखादी घटना होऊ शकतो अशी तिला भीती वाटते आणि ती तिच्या खऱ्या नावाने टॅक्सी बुक करणे टाळते, परंतु ती न्याय मागण्यापासून मागे हटणार नाही यावर ती ठाम आहे.
“खोट्या बातम्यांविरोधात उभे राहण्याची हीच वेळ आहे. आम्ही सत्याला बोलू देऊ आणि निरीक्षण करू.”
टीम स्ट्रॅटन्यूज
(रॉयटर्सच्या इनपुट्ससह)
