![](https://bharatshakti.in/wp-content/uploads/2024/03/LT-BSI-Defence.gif")
एकीकडे अमेरिका, भारताला आपली F-35 स्टेल्थ फायटर विकण्यासाठी आग्रह करत असताना, या विमानाच्या विश्वासार्हतेवर पुन्हा एकदा प्रश्नचिन्ह उपस्थित झाले आहे. बुधवारी, अमेरिकन नौदलाच्या एका F-35C जेटचा कॅलिफोर्नियातील लेमूर एअर फोर्स बेसजवळ अपघात झाला. या अपघातामुळे जगातील सर्वाधिक महागड्या फायटर जेटच्या अपघातांच्या वाढत्या संख्येत आणखी एक भर पडली आहे.
दरम्यान, विमान कोसळण्यापूर्वी पायलट सुरक्षितपणे इजेक्ट होण्यात यशस्वी झाला. अमेरिकन नौदलाने तात्काळ अपघाताची चौकशी सुरू केली आहे. अपघातग्रस्त F-35 फायटर, Strike Fighter Squadron VF-125 ला नेमलेले होते, ज्याला ‘Rough Raiders’ म्हणूनही ओळखले जाते, जे एका प्रशिक्षण युनिटअंतर्गत पायलट्सना या 5th Generation विमानाच्या वापरासाठी प्रशिक्षित करते.
अलीकडेच झालेला हा अपघात जागतिक निरीक्षकांमध्ये – विशेषतः भारताच्या सामरिक समुदायामध्ये – विमानाची सुरक्षा, ऑपरेशनल तयारी आणि खर्च कार्यक्षमतेबाबत नव्या चिंता निर्माण करणारा ठरला आहे.
F-35: अपघात, ग्राउंडिंग आणि रडारवर पकड
ही घटना F-35 संदर्भातील काही लज्जास्पद प्रसंगांच्या मालिकेतील एक आहे. जून महिन्यात, British Royal Navy द्वारा वापरलं जाणारं F-35B विमान केरळमधील Trivandrum International Airport वर तांत्रिक बिघाडामुळे 1 महिना ग्राउंडेड राहिले. $110 million किंमतीचे हे स्टेल्थ जेट जगातील सर्वात प्रगत जहाज मानले जाते, जे अरब सागरामधील ऑपरेशन्सदरम्यान अनपेक्षितपणे लँड करता येते.
सुरुवातीला या विमानाला इंधनासंदर्भातील समस्येमुळे ग्राउंड केल्याचे सांगण्यात आले, पण नंतर हे एका गंभीर सिस्टीम फॉल्टमुळे ग्राउंड केल्याचे स्पष्ट झाले. परिणामी, नॉन-NATO देशांमध्ये विमान बराच काळ निष्क्रिय राहिले. या अपयशाने केवळ ऑपरेशनल अडचण निर्माण केली नाही, तर आणखी महत्त्वाचा मुद्दा पुढे आला: भारतीय संरक्षण यंत्रणांनी हे स्टेल्थ विमान शोधून काढले.
भारतीय Integrated Air Command and Control System (IACCS) ने, हे F-35 विमान अरब सागरावरून जाताना ट्रॅक केले, जे Lockheed Martin आणि अमेरिकन अधिकाऱ्यांनी सतत दावा केलेल्या ‘रडार चुकवण्याच्या क्षमते’वरच प्रश्नचिन्ह निर्माण करते.
ही घटना U.S. आणि British लष्करांसाठी लज्जास्पद ठरली, विशेषतः कारण F-35 चे जागतिक विपणन अति-प्रगत स्टेल्थ आणि मल्टी-डोमेन ऑपरेशन्समधील इंटरकनेक्टिव्हिटी यासाठी केले जाते.
अपयशाची क्रमवारी
कॅलिफोर्नियातील अपघात हा काही एकमेव अपघात नाही. 2018 पासून, किमान 15 मोठे अपघात विविध प्रकारच्या
F-35 विमानांमध्ये U.S. लष्कर आणि त्याचे सहयोगी देश यांच्याकडून झाले आहेत. जानेवारी 2024 मध्ये, आणखी एक F-35A अमेरिकेच्या अलास्कामधील हवाई दलाच्या बेसवर क्रॅश झाले, ज्यामुळे विश्वसनीयता, देखभाल खर्च, आणि ग्राउंड क्रूजवर येणाऱ्या दबावाबद्दल नव्या चर्चा सुरू झाल्या.
तंत्रज्ञ Elon Musk ने देखील, सार्वजनिकपणे या विमानावर टीका केली आहे, त्याला “junk” म्हणत त्याच्या अतिविकसित सिस्टीम्स आणि आधुनिक हवाई लढाईतील कमी फुर्तीबाबत प्रश्न उपस्थित केले आहेत. Musk चे म्हणणे आहे की, अमेरिका आता पुढच्या पिढीतील, मानवरहित किंवा AI-आधारित फायटर्सकडे लक्ष द्यायला हवे, ज्यामुळे F-35 खरंच अत्याधुनिक आहे की फक्त एक महागडं चुकलेलं प्रकल्प, यावरची चर्चा वाढली आहे.
भारतावर काय परिणाम?
अमेरिका भारताला F-35A च्या व्यवहारासाठी आकर्षित करण्याचा प्रयत्न करत आहे, विशेषतः जेव्हा भारतीय वायुदल (IAF) फायटर स्क्वॉड्रन्सच्या तुटवड्याचा सामना करत आहे आणि AMCA प्रोग्राममध्ये विलंब होत आहे. मात्र, नवी दिल्लीने स्पष्टपणे सांगितले आहे की, याबाबत सध्या कोणतीही औपचारिक चर्चा सुरू नाही आणि भारत स्वदेशी विकास आणि सह-उत्पादनावर लक्ष केंद्रित करत आहे.
याशिवाय, अलीकडील भूराजकीय तणाव – ज्यात अमेरिकेने भारतीय वस्तूंवर लावलेले व्यापार टॅरिफ्स – यामुळेही वॉशिंग्टनकडून मोठ्या प्रमाणात संरक्षण खरेदी अधिक गुंतागुंतीची झाली आहे.
जागतिक खरेदीदार सतर्क
F-35 प्रोग्राममध्ये ब्रिटन, इस्रायल, इटली, जपान आणि ऑस्ट्रेलिया यांसह 20 पेक्षा अधिक भागीदार देश आहेत. जरी याच्या स्टेल्थ, नेटवर्किंग, आणि इलेक्ट्रॉनिक वॉरफेअर सिस्टीम्सचं कौतुक केले जाते, तरी अनेक खरेदीदारांनी याच्या ऑपरेशनल डाऊनटाइम आणि देखभाल अडचणींबद्दल चिंता व्यक्त केली आहे.
मीडिया रिपोर्ट्स आणि ओपन-सोर्स ट्रॅकिंगनुसार, विविध फ्लीट्समधील F-35 चे mission-capable rate अनेक वेळा 60% पेक्षा खाली गेले आहे – जे फ्रंटलाईन फायटरसाठी अपेक्षित विश्वासार्हतेपेक्षा खूपच कमी आहे.
एक चकचकीत विमान, पण भरलेली विश्वासार्हता
F-35 हे जगातील सर्वात महागडे फायटर जेट असले, तरी याच्या अपघातांच्या मालिकेने, तांत्रिक अडचणींनी, आणि जास्तीच्या स्टेल्थ दाव्यांनी त्याच्या विश्वासार्हतेवर गडद सावल्या टाकल्या आहेत, विशेषतः भारतासारख्या देशांमध्ये जे स्वायत्त केवळ प्रतिष्ठा नव्हे तर, क्षमता प्राधान्य देतात.
आता आणखी एक अपघात झाल्यानंतरची, भारताची सावध भूमिका योग्य ठरते आहे. एक देश जो रणनीतिक स्वायत्तता आणि ऑपरेशनल तत्परता याला महत्त्व देतो, त्याच्यासाठी F-35 चा जास्त खर्च आणि अपारंपरिक कामगिरी ही फारशी आकर्षक वाटत नाही.
टीम भारतशक्ती
