कोप इंडिया अंतर्गत क्वाडच्या पहिल्या संयुक्त हवाई सरावाचे आयोजन

भारत, अमेरिका, जपान आणि ऑस्ट्रेलिया ही चारही क्वाड देशांची हवाई दले पहिल्यांदाच नोव्हेंबरच्या पहिल्या आठवड्यात सुरू होणाऱ्या ‘एक्सरसाइज कोप इंडिया’च्या बॅनरखाली संयुक्त हवाई सहभागासाठी एकत्र येतील.

भारत आणि अमेरिका हे देश प्राथमिक उड्डाण ऑपरेशन्सचे नेतृत्व करतील, तर जपान आणि ऑस्ट्रेलिया निरीक्षक म्हणून सामील होतील. हे क्वाड लष्करी समन्वयाच्या हवाई डोमेन घटकाला पूर्ण करण्याच्या दिशेने एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे.

कोप इंडियामध्ये ऑस्ट्रेलियाचा हा पहिला सहभाग असेल आणि जपानचा निरीक्षक म्हणून हा दुसरा सहभाग असेल. या पुढाकारामुळे क्वाडचे एकात्मिक लष्करी तयारीवर वाढणारे लक्ष अधोरेखित होते ज्यात सागरी आणि भू-क्षेत्रांच्या पलीकडे व्यापक हवाई शक्ती समन्वयात या देशांमधील सहकार्य वाढवणे याचा समावेश आहे.

समांतर हवाई आणि सागरी कवायती

कोप इंडिया आणि  मलबार 2025 हा नौदल सराव साधारणपणे एकाच वेळी  होणार आहे. यावर्षी अमेरिकेने हा सराव गुआम जवळ -जो एक धोरणात्मक पॅसिफिक तळ आहे – आयोजित केला आहे. भारतीय नौदलाची INS सह्याद्री इतर क्वाड देशांच्या युद्धनौकांबरोबर सामील होणार आहे. या सरावात पाणबुडीविरोधी युद्ध, हवाई संरक्षण आणि जटिल पृष्ठभागावरील ऑपरेशन्स समाविष्ट असतील.

1990 च्या दशकाच्या सुरुवातीला सुरू झालेला अमेरिका-भारत द्विपक्षीय सराव मलबार आता बहुपक्षीय नौदल प्रशिक्षणासाठीचे एक प्रमुख ठिकाण बनला आहे, ज्यामध्ये सामायिक प्लॅटफॉर्म, सुसंगत देखरेख प्रणाली आणि इंडो-पॅसिफिकमध्ये संयुक्त ऑपरेशनल नियोजन आहे.

दुसरीकडे, कोप इंडिया, एअरलिफ्ट आणि मोबिलिटी ड्रिलपासून मोठ्या प्रमाणातील हवाई दलांचा सहभाग आणि प्रगत लढाऊ प्रशिक्षणापर्यंत अधिक हळूहळू विकसित झाला आहे. जपान आणि ऑस्ट्रेलियाची भर पडल्याने क्वाड क्षमतांचे  लवकर चेतावणी, हवाई देखरेख आणि समन्वित प्रतिसाद यासारख्या क्षेत्रांमध्ये विस्तृत संरेखन दिसून येते.

ऑस्ट्राहिंदमुळे भूदलांमधील संबंध मजबूत

क्वाडचे हवाई आणि नौदल घटक पॅसिफिकमध्ये एकत्र येत असताना, भारत आणि ऑस्ट्रेलिया त्यांचा द्विपक्षीय लष्करी सराव, ऑस्ट्राहिंद 2025, 13 ऑक्टोबर रोजी पर्थ येथे सुरू झाला. या वर्षीच्या आवृत्तीत शहरी आणि अर्ध-शहरी भूभागातील संयुक्त ऑपरेशन्सवर लक्ष केंद्रित करण्यात आले असून दोन्ही बाजू दहशतवादविरोधी रणनीती, दहशतवाद्यांच्या ताब्यात असणारा परिसर साफ करण्याच्या कवायती आणि संयुक्त राष्ट्रांच्या चौकटींतर्गत सिम्युलेटेड शांतता मोहिमांवर काम करत आहेत.

या सरावात थेट तैनातींमध्ये समन्वय सुधारण्याच्या उद्देशाने ऑपरेशनल अनुभव आणि फील्ड-लेव्हल निर्णय घेण्यावर संरचित देवाणघेवाण देखील समाविष्ट आहे. रणनीतिक कार्याव्यतिरिक्त, दोन्ही देशांचे सैनिक विश्वास आणि दीर्घकालीन ओळख निर्माण करण्यासाठी सांस्कृतिक देवाणघेवाण तसेच सामायिक दिनचर्येत गुंतलेले आहेत.

क्वाड शिखर परिषदेपूर्वीची धोरणात्मक वेळ

कोप इंडिया, मलबार आणि ऑस्ट्राहिंद यांच्या वेळापत्रकांमध्ये फार फरक नाही. हे तिन्ही सराव अपेक्षित क्वाड लीडर्स शिखर परिषदेच्या काही आठवड्यांपूर्वी संपन्न होत आहेत, जिथे संरक्षण सहकार्य आणि प्रादेशिक सुरक्षा हे मुद्दे अजेंड्यावर प्रमुखपणे राहतील अशी अपेक्षा आहे.

जरी क्वाड ही औपचारिक संरक्षण युती नसली तरी, यासारख्या संयुक्त उपक्रमांमुळे चारही देशांना सामायिक आव्हानांना एकत्रितपणे प्रतिसाद देण्याची त्यांची क्षमता तपासता येते. भारत आणि अमेरिकेतील सुरू असणाऱ्या व्यापार वादांसारख्या इतर क्षेत्रांमध्ये संघर्ष असूनही, त्यांचा संरक्षण सहभाग वाढविण्याचा पुढाकार देखील दाखवून देणारा आहे.

सामायिक प्लॅटफॉर्म, इंटरऑपरेबल सिस्टीम आणि नियमित संयुक्त प्रशिक्षणामुळे क्वाड सैन्यांना करार-आधारित दायित्वांशिवायही डोमेनमध्ये सहकार्य करणे सोपे झाले आहे. हे सराव सामान्य प्रक्रिया तयार करण्यास आणि कर्मचाऱ्यांमध्ये ओळख निर्माण करण्यास मदत करतात, ज्यामुळे भविष्यातील  मानवतावादी प्रतिसाद, सागरी देखरेख किंवा संघर्ष परिस्थितीत संयुक्त ऑपरेशन्ससाठी आवश्यक आहेत.

सशस्त्र दलांच्या तिन्ही शाखा आता संरचित क्वाड घडामोडींमध्ये सहभागी असल्याने, समन्वयाची व्याप्ती मागील कोणत्याही टप्प्यापेक्षा विस्तृत आहे. अर्थात पूर्ण एकात्मता हे उद्दिष्ट नसले तरी, हे सराव एक मुद्दा अधोरेखित करतात: सुरुवातीपासून सुरुवात न करता, आवश्यकतेनुसार एकत्र काम करण्याची चार इंडो-पॅसिफिक भागीदारांची क्षमता वाढवणे.

टीम भारतशक्ती