Op. Sindoor: S 400 विरुद्ध Shahin 3 एक धोरणात्मक तुलना

भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील तणावाच्या तीव्र पार्श्वभूमीवर, भारतीय हवाई दलाने (IAF) त्यांच्या रशियन-मूळ S 400 ट्रायम्फ हवाई संरक्षण प्रणालीचा वापर करून पाकिस्तानने प्रक्षेपित केलेले शाहीन-3 बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्र यशस्वीरित्या रोखले. सक्रिय युद्धात S 400 चा हा पहिलाच कामगिरीत सिद्ध झालेला वापर आहे. भारताच्या विकसित होत असलेल्या क्षेपणास्त्र संरक्षण सिद्धांतातील एक महत्त्वाचा टप्पा आहे.

ऑपरेशन सिंदूर: अचूक हल्ले आणि प्रत्युत्तर

पहलगाम येथे झालेल्या दहशतवादी हल्ल्यामुळे हे संकट निर्माण झाले, ज्यामध्ये 25 भारतीय पर्यटकांचा मृत्यू झाला. प्रत्युत्तर म्हणून, भारताने ऑपरेशन सिंदूर सुरू केले. पाकिस्तानी हद्दीतील दहशतवादी तळांचा अतिशय अचूक वेध घेत सीमापार करण्यात आलेल्या हल्ल्यांची ती एक मालिका होती.

प्रत्युत्तर म्हणून, 7-8 मेच्या रात्री, पाकिस्तानने आण्विक समर्थित शाहीन 3 बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्रे, चीनने पुरवलेले A-100 आणि फतह I/II MLRS आणि मानवरहित हवाई वाहने (UAVs) यांचा समावेश असलेला हवाई हल्ला सुरू केला. या बहुआयामी हल्ल्यात पंजाब, जम्मू आणि काश्मीर आणि राजस्थानमधील अनेक भारतीय शहरे लक्ष्य करण्यात आली होती.

भारताच्या मिसाइल शील्डची करामत

भारतीय हवाई दलाने प्रमुख अग्रभागी तैनात केलेल्या S 400 ट्रायम्फ सिस्टीम, ज्याला सुदर्शन कवच या भारतीय नावाने ओळखले जाते, सक्रिय केली. येणाऱ्या शाहीन-3 क्षेपणास्त्रांपैकी एकाला उड्डाणाच्या मध्यभागी यशस्वीरित्या रोखण्यात आले – एक हाय-स्पीड किल ज्याची अनेक स्रोतांनी पुष्टी केली. काही तासांनंतर, भारतीय लष्कराने हवाई संरक्षण प्रयत्नांना पाठिंबा देण्यासाठी स्मेर्च एमएलआरएस बॅटरीज काउंटर-साल्व्हो लाँच करतानाचे फुटेज जारी केले.

“भारताच्या हवाई संरक्षण सिद्धांतातीत हे एक महत्त्वाचे वळण आहे,” असे एका वरिष्ठ संरक्षण अधिकाऱ्याने सांगितले. “अडथळे यशस्वीपणे परतवून लावण्याची आमची तयारी तांत्रिक बळाबद्दल एक स्पष्ट संकेत देतात.”

S 400: आकाशात भारताचे सुदर्शन चक्र

रशियाकडून मिळवलेले S 400 ट्रायम्फ हे भारताच्या हवाई संरक्षण व्यवस्थेचे मुकुट रत्न बनले आहे. टप्प्याटप्प्याने सुसज्ज झालेली आणि 400 किमीपर्यंतच्या रेंजवरील लक्ष्यांवरही लक्ष केंद्रित करण्यास सक्षम, ही प्रणाली एकाच वेळी विमान, क्रूझ क्षेपणास्त्रे आणि बॅलिस्टिक धोक्यांचा मागोवा घेऊ शकते आणि त्यांना निष्क्रिय करू शकते. पाचपैकी तीन रेजिमेंट आता कार्यरत असल्याने, S 400s भारताच्या उत्तर आणि पश्चिम हवाई क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण कव्हरेज प्रदान करते.

शाहीन-3 सारख्या हायपरसोनिक-सक्षम बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्राचे अडथळे प्रणालीचे धोरणात्मक मूल्य अधोरेखित करतात. 600 किमीपर्यंतच्या शोध श्रेणीसह आणि उंचावरील  धोक्यांवर लक्ष केंद्रित करण्याची क्षमता असलेल्या S-400 ने भारताच्या प्रतिबंधक स्थितीत लक्षणीय वाढ केली आहे.

#StrongAndCapable#OpSindoor#LayeredDefence

” From the ground, we protected the Skys”#JusticeServed@adgpi@prodefencechan1 pic.twitter.com/oiZuVKpBem

— Western Command – Indian Army (@westerncomd_IA) May 19, 2025

शाहीन-3: पाकिस्तानकडून एक धोरणात्मक संकेत

2750 किमी अंतरापर्यंत मारा करणारे पाकिस्तानचे शाहीन-3  हे त्यांचे सर्वात लांब पल्ल्याचे क्षेपणास्त्र आहे – जे विशेषतः अंदमान आणि निकोबार बेटांसह भारतीय सामरिक मालमत्तांना लक्ष्य करण्यासाठी विकसित केले गेले आहे. पारंपरिक आणि अण्वस्त्रे दोन्ही वाहून नेण्यास सक्षम असणाऱ्या क्षेपणास्त्राची अशा संकटादरम्यान तैनाती जाणीवपूर्वक वाढवणे आणि संभाव्य दुसऱ्या हल्ल्याच्या क्षमतेचे संकेत दर्शवणारी आहे.

रॉकेट तोफांचे द्वंद्वयुद्ध: स्मेर्च विरुद्ध फताह

आकाशात क्षेपणास्त्र द्वंद्वयुद्ध बघायला मिळाले, तर जमिनीवरील युद्धात रॉकेट तोफांचे द्वंद्वयुद्ध झाले. लांब पल्ल्याच्या आणि क्लस्टर युद्धसामग्रीसाठी ओळखल्या जाणाऱ्या भारताच्या स्मेर्च एमएलआरएसचा वापर पाकिस्तानी फताह-मालिका लाँचर्सविरुद्ध काउंटर-बॅटरी फायरमध्ये करण्यात आला. या द्वंद्वयुद्धांमुळे वाढत्या तोफखान्यामध्ये प्रतिस्पर्धी किती अग्रेसर आहे ते अधोरेखित होते. त्यामुळे दोन्ही देश उच्च-व्हॉल्यूम फायरपॉवर वितरित करण्यास सक्षम असलेल्या जलद-तैनात, अचूक-मार्गदर्शित रॉकेट सिस्टमसह या संघर्षात उतरल्या.

बदलते धोरणात्मक परिदृश्य

“हे आता मर्यादित चकमकींपुरते राहिलेले नाही,” असे एका निवृत्त आयएएफ अधिकाऱ्याने नमूद केले. “आपण दूरगामी धोरणात्मक परिणामांसह तांत्रिकदृष्ट्या अत्याधुनिक द्वंद्वयुद्धे पाहत आहोत.”

दोन्ही बाजूंनी उच्च पातळीवरील सतर्कता पाळली जात असल्याने, विश्लेषक सावध करतात की कोणताही चुकीचा अंदाज लवकरच मोठ्या, अनियंत्रित संघर्षात बदलू शकतो – जो केवळ military hardware नव्हे तर cyber operations, intelligence warfare, and diplomatic brinkmanship द्वारेदेखील बघायला मिळण्याची शक्यता आहे.

टीम भारतशक्ती