चर्चेची वेळ जसजशी जवळ येत आहे, तसतसे इराणी नेत्यांच्या वक्तव्यांना अधिक महत्त्व प्राप्त होत आहे. चर्चा अयशस्वी झाल्यास बॉम्बहल्ला करण्याची धमकी राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी दिल्यानंतर इराणने शुक्रवारी सांगितले की शनिवारी अमेरिकेबरोबर होणारी आण्विक चर्चा म्हणजे “एक खरी संधी” आहे.
यापूर्वी पश्चिम आणि तेहरान यांच्यात मध्यस्थी केलेल्या ओमानमध्ये वॉशिंग्टन आणि तेहरान चर्चा सुरू करतील, अशी आश्चर्यकारक घोषणा ट्रम्प यांनी सोमवारी केली.
ट्रम्प यांनी त्यांच्या पहिल्या कार्यकाळात तेहरानबरोबरचा मोठा आण्विक करार मागे घ्यायला लावला होता. आता दुसऱ्या कार्यकाळात त्यांनी पुन्हा मध्य पूर्वेतील इराणच्या आण्विक कार्यक्रमाबद्दल अत्यंत कठोर भूमिका घेतली आहे. इराणचा आण्विक कार्यक्रम हा आपल्या अस्तित्वासाठी धोका असल्याचे अमेरिकेचा अत्यंत जवळचा मित्र असलेल्या इस्रायलने म्हटल्यापासून अमेरिकेने काहीशी ताठर भूमिका घेतली आहे.
त्याच वेळी, ऑक्टोबर 2023 मध्ये पॅलेस्टिनी दहशतवादी गट हमासने गाझामधून हल्ला केल्यानंतर इस्रायलने इराणसह संपूर्ण प्रदेशात सुरू केलेल्या लष्करी हल्ल्यांमुळे तेहरान आणि त्याचे मित्रपक्ष यांची सत्ता कमकुवत झाली आहे.
इराणच्या परराष्ट्र मंत्रालयाने शुक्रवारी सांगितले की अमेरिकेने इराणबद्दृ “प्रचलित संघर्षात्मक अतिशयोक्तीपूर्ण वक्तव्ये” करूनही चर्चेत सहभागी होण्याच्या तेहरानच्या निर्णयाची कदर केली पाहिजे.
“दुसऱ्या बाजूच्या हेतूचे मूल्यमापन करण्याचा आणि या शनिवारी तोडगा काढण्याचा आमचा मानस आहे,” असे प्रवक्ते इस्माइल बाघाई यांनी एक्सवर पोस्ट केले. “प्रामाणिकपणे आणि स्पष्ट सतर्कतेने, आम्ही मुत्सद्देगिरीला एक खरी संधी देत आहोत.”
ट्रम्प यांनी 30 मार्च रोजी जाहीर करण्यापूर्वी इराणने वॉशिंग्टनशी थेट वाटाघाटी नाकारल्या होत्या, “जर त्यांनी करार केला नाही, तर बॉम्बस्फोट होतील आणि ते अशा प्रकारचे बॉम्बस्फोट असतील जे त्यांनी यापूर्वी कधीही पाहिले नाहीत,” असा इशारा ट्रम्प यांनी दिला आहे.
ट्रम्प यांनी त्यांचे आधीचे राष्ट्राध्यक्ष बराक ओबामा यांच्या पाठिंब्याने 2015 च्या JCPOA करारातून बाहेर पडल्यापासून- ज्यामध्ये इराणने निर्बंध उठवण्याच्या बदल्यात आपला आण्विक कार्यक्रम मर्यादित ठेवण्यास सहमती दर्शवली होती- तेहरानने तुलनेने लवकर आण्विक अण्वस्त्रे तयार करण्यासाठी पुरेसा युरेनियमचा साठा करून ठेवला आहे.
इराणच्या दाव्यानुसार त्याचा कार्यक्रम पूर्णपणे वैध, शांततापूर्ण हेतूंसाठी आहे परंतु पाश्चिमात्य देशांचे म्हणणे आहे की तो कोणत्याही नागरी गरजांच्या पलीकडे जातो आणि तेहरान अण्वस्त्र तयार करत असल्याचा संशय आहे.
इराणशी संलग्न असलेल्या आणि हमासच्या समर्थनार्थ लाल समुद्रातील आंतरराष्ट्रीय नौकानयन मार्गांवर हल्ला करणाऱ्या येमेनच्या हौथींवर अमेरिकेने केलेल्या हवाई हल्ल्यांमुळे, वॉशिंग्टन इराणवर हल्ला करण्याची तयारी करत असल्याची शक्यता वाढली आहे.
दरम्यान, इस्रायलने अनेक आठवड्यांच्या युद्धविरामानंतर हमासच्या विरोधात आपली विनाशकारी लष्करी मोहीम पुन्हा सुरू केली आहे, ज्याला इराणकडूनही पाठिंबा मिळाला आहे आणि इराण समर्थित लेबनॉनच्या हिजबुल्ला मिलिशियाबरोबरचा त्याचा युद्धविराम क्षणभंगुर ठरला आहे.
इराणचे परराष्ट्र मंत्री अब्बास अराक्ची आणि अमेरिकेचे विशेष दूत स्टीव्ह विटकॉफ यांच्या नेतृत्वाखाली ओमानचे परराष्ट्र मंत्री बद्र अल-बुसैदी यांच्या मध्यस्थीखाली ही चर्चा होईल, असे इराणच्या राज्य माध्यमांनी सांगितले.
जेव्हा चर्चा सुरू होईल तेव्हा इराणी जनतेसाठी आणि संपूर्ण जगासाठी खूप काही अपेक्षित आहे. मात्र एक पूर्ण करार होण्याची शक्यता फारच धूसर आहे.
टीम भारतशक्ती
(रॉयटर्सच्या इनपुट्ससह)
