अण्वस्त्रधारी पाकिस्तान लांब पल्ल्याच्या बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्र क्षमता विकसित करत आहे. ज्यामुळे तो आता दक्षिण आशियाच्या पलीकडील लक्ष्यांवर हल्ला करू शकेल. अर्थातच हा अमेरिकेसाठी एक ‘Emerging Threat’ ठरेल असे व्हाईट हाऊसच्या एका वरिष्ठ अधिकाऱ्याने गुरुवारी सांगितले.
उप राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार जॉन फिनर यांच्या या आश्चर्यकारक वक्तव्यामुळे हे अधोरेखित केले आहे की 2021 मध्ये अफगाणिस्तानमधून अमेरिकेच्या सैन्याने माघार घेतल्यानंतर वॉशिंग्टन आणि इस्लामाबादमध्ये असणारे एकेकाळचे घनिष्ठ संबंध आता किती बिघडले आहेत.
1947 पासून भारताविरुद्ध लढलेल्या तीन प्रमुख युद्धांमध्ये विजयी झालेल्या भारताचा प्रतिकार करण्याच्या उद्देशाने पाकिस्तानने अण्वस्त्रे आणि बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्र कार्यक्रमांची उद्दिष्टे बदलली आहेत का? असा प्रश्नही त्यांनी उपस्थित केला.
अमेरिकेला धोका
कार्नेगी एंडोमेंट फॉर इंटरनॅशनल पीसशी बोलताना फायनर म्हणाले की, पाकिस्तानने “लांब पल्ल्याच्या बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्र प्रणालींपासून ते उपकरणांपर्यंत वाढत्या अत्याधुनिक क्षेपणास्त्र तंत्रज्ञानाचा पाठपुरावा केला आहे, ज्यामुळे लक्षणीय मोठ्या रॉकेट मोटरची चाचणी करता येईल.”
जर हा कल कायम राहिला तर फायनर म्हणाले, “पाकिस्तानकडे अमेरिकेसह दक्षिण आशियाच्या पलीकडे लक्ष्य भेदण्याची क्षमता असेल.”
रशिया, उत्तर कोरिया आणि चीनचे नाव घेत ते पुढे म्हणाले की, अमेरिकेच्या मातृभूमीपर्यंत पोहोचू शकणाऱ्या क्षेपणास्त्रांसह अण्वस्त्रधारी देशांची संख्या “खूपच कमी आहे आणि ते आमचे विरोधी असतात.”
“त्यामुळे, स्पष्टपणे सांगायचे तर, पाकिस्तानच्या कृतीकडे अमेरिकेसाठी उदयोन्मुख धोक्याशिवाय दुसरे काहीही म्हणून पाहणे आमच्यासाठी कठीण आहे,” असे फायनर म्हणाले.
वाढते निर्बंध
वॉशिंग्टनने पाकिस्तानच्या बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्र विकास कार्यक्रमाशी संबंधित निर्बंधांची नवीन यादी जाहीर झाली, ज्यात कार्यक्रमाची देखरेख करणाऱ्या सरकारी संरक्षण संस्थेविरुद्ध प्रथमच निर्बंधांचा समावेश आहे. त्याच्या एका दिवसानंतर फिनर यांचे भाषण प्रसिद्ध झाले.
पाकिस्तानी दूतावासाने यावर अद्याप कोणतीही प्रतिक्रिया दिलेली नाही.
इस्लामाबाद आपल्या अण्वस्त्रे आणि बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्र कार्यक्रमांना भारतीय आक्रमणाच्या विरोधात प्रतिबंधक म्हणून पाहतो आणि प्रादेशिक स्थिरता राखण्याचा हेतू ठेवतो.
दोन वरिष्ठ प्रशासकीय अधिकाऱ्यांनी नाव न सांगण्याच्या अटीवर सांगितले की, पाकिस्तानच्या क्षेपणास्त्र कार्यक्रमाबाबत अमेरिकेची चिंता दीर्घकाळापासून आहे आणि विकसित होत असलेल्या रॉकेट इंजिनच्या आकारामुळे ती आणखी वाढली आहे.
अमेरिकेला असलेला धोका अजून एक दशक तरी दूर आहे, असे एका अधिकाऱ्याने सांगितले.
अधिका-यांनी सांगितले की, पाकिस्तानी अधिकाऱ्यांना ते अधिक शक्तिशाली रॉकेट इंजिन का विकसित करत आहेत हे त्यांनी सांगावे यासाठी दबाव आणण्याचा हेतू फिनर यांच्या भाषणातील टीकेमागे होता. अर्थात अधिकाऱ्यांनी माहिती देण्यास नकार दिला आहे.
“ते आम्हाला असणारी काळजी समजून घेत नाहीत. ते आम्हाला सांगतात की आम्ही पक्षपाती आहोत, ”दुसरा अमेरिकन अधिकारी म्हणाला, पाकिस्तानी अधिकाऱ्यांनी चुकीचा अर्थ लावला आहे की त्यांच्या क्षेपणास्त्र कार्यक्रमावरील अमेरिकेच्या निर्बंधांचा हेतू “भारतापासून बचाव करण्याची त्यांची क्षमता अक्षम करण्यासाठी आहे.”
पाकिस्तान-अमेरिका संबंध
फिनर यांनी स्वत:ला अमेरिकेच्या वरिष्ठ अधिकाऱ्यांमध्ये सामील करून घेतले ज्यांनी क्षेपणास्त्र कार्यक्रमाबद्दल वारंवार पाकिस्तानच्या उच्च अधिकाऱ्यांकडे अपली चिंता व्यक्त केली आहे असे त्यांनी सांगितले.
वॉशिंग्टन आणि इस्लामाबाद हे प्रगती, दहशतवादविरोध आणि सुरक्षा यांवर “दीर्घकाळ भागीदार” असल्याचे त्यांनी नमूद केले.
“यामुळे आम्हाला आणखीनच प्रश्न पडतो की, पाकिस्तान अशी क्षमता विकसित करण्यास का प्रवृत्त झाला आहे जी आमच्या विरोधात वापरली जाऊ शकते.”
अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष जो बायडेन यांनी आपल्या दीर्घकालीन शत्रू भारताशी मैत्रीपूर्ण संबंध प्रस्थापित केले आहेत आणि चीनशी घनिष्ठ संबंध ठेवल्याबद्दल पाकिस्तानने टीका केली आहे. इस्लामाबादच्या बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्र कार्यक्रमाला वित्त पुरवठा केल्याबद्दल काही चिनी संस्थांवर अमेरिकेने निर्बंध लादले आहेत.
पाकिस्तानकडे असलेला साठा
पाकिस्तानने 1998 मध्ये पहिली अण्वस्त्र चाचणी घेतली ती भारताच्या पहिल्या चाचणी स्फोटानंतर 20 वर्षांहून अधिक काळानंतर आणि त्यानंतर अण्वस्त्रांचा मारा करू शकणाऱ्या बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्रांचे विस्तृत शस्त्रागार तयार केले.
द बुलेटिन ऑफ द अमेरिकन सायंटिस्ट्स रिसर्च ऑर्गनायझेशनच्या अंदाजानुसार पाकिस्तानकडे सुमारे 170 वॉरहेड्सचा साठा आहे.
अमेरिका-पाकिस्तान संबंधांमध्ये मोठे चढ-उतार झाले आहेत, ज्यात जवळच्या शीतयुद्ध संबंधांचा समावेश आहे जिथे त्यांनी 1979-89 च्या काळात सोव्हिएत अफगाणिस्तानवर केलेल्या कब्जाविरुद्ध अफगाण बंडखोरांना समर्थन दिले.
11 सप्टेंबर 2001, अमेरिकेवरील हल्ल्यानंतर अल कायदा विरुद्ध अमेरिकेच्या लढाईत पाकिस्तान देखील एक प्रमुख भागीदार होता आणि 2004 पासून एक प्रमुख गैर-नाटो सहयोगी आहे.
पण पाकिस्तानी सैन्याने केलेल्या सत्तापालटांमुळे, तालिबानच्या 1996-2001 च्या राजवटीला दिलेला पाठिंबा आणि त्याच्या अण्वस्त्र कार्यक्रमामुळे हे संबंध दुखावले गेले आहेत.
ऐश्वर्या पारीख
