भारताने वाढवले अर्जेंटिना-ब्राझीलसोबत संरक्षण, आण्विक सहकार्य

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी लॅटिन अमेरिकेच्या ऐतिहासिक बहु-राष्ट्रीय दौऱ्यावर निघत असताना, जागतिक दक्षिणेतील भारताच्या व्यापक भू-राजकीय संरेखनासह, अर्जेंटिना आणि ब्राझीलसह संरक्षण आणि धोरणात्मक सहकार्य हा एक मध्यवर्ती विषय म्हणून उदयास आला आहे.

हा राजनैतिक संपर्क लॅटिन अमेरिकेत भारताच्या वाढत्या उपस्थितीत एक नवीन टप्पा दर्शवितो, अर्जेंटिना आणि ब्राझील दोघांनीही लष्करी सहकार्य, संरक्षण तंत्रज्ञान सामायिकरण आणि अणुऊर्जा सहकार्यात आपल्याला रस असल्याचे याआधीच जाहीर केले आहे.

या भेटीमुळे या प्रदेशात भारताची धोरणात्मक भागीदारी मजबूत होईल अशी अपेक्षा आहे, ज्याचे परिणाम सुरक्षा, संरक्षण निर्यात आणि ब्रिक्स तसेच आयबीएसएसारख्या व्यासपीठांद्वारे केल्या जाणाऱ्या बहुपक्षीय सहकार्यावर होतील.

अर्जेंटिना: धोरणात्मक भागीदार आणि दहशतवादविरोधी सहयोगी

पंतप्रधान मोदी यांचा 4-5 जुलै रोजी अर्जेंटिनाचा अधिकृत दौरा  – 57 वर्षांनंतर भारतीय पंतप्रधानांचा पहिलाच द्विपक्षीय दौरा – एका महत्त्वाच्या क्षणी होत आहे. अर्जेंटिना व्यापक आर्थिक सुधारणांमधून जात आहे, जे भारताच्या स्वतःच्या उदारीकरणाच्या मार्गाचे प्रतिबिंब आहे. त्यामुळे खाणकाम आणि डिजिटल तंत्रज्ञानापासून संरक्षण तसेच अणुऊर्जेपर्यंतच्या क्षेत्रांमध्ये भारताला एक प्रमुख भागीदार म्हणून पाहते.

भारत आणि अर्जेंटिना यांनी 2019 मध्ये त्यांच्या धोरणात्मक भागीदारीला औपचारिक मान्यता दिली असून संरक्षण सहकार्याला आता नवीन गती मिळण्याची अपेक्षा आहे.

परराष्ट्र मंत्रालयाचे सचिव (पूर्व) पी. कुमारन यांच्या मते, अर्जेंटिनाने दहशतवादविरोधी व्यासपीठांवर भारताला सातत्याने पाठिंबा दिला आहे, ज्यात जम्मू आणि काश्मीरमधील पहलगाम येथे झालेल्या अलिकडच्या दहशतवादी हल्ल्यांनंतर संयुक्त राष्ट्रांमध्ये दाखवलेला जोरदार पाठिंबा याचाही समावेश आहे.

“अर्जेंटिनाने सर्व व्यासपीठांवर दहशतवादविरोधी उपक्रमांवर आमचे जोरदार समर्थन केले आहे… त्यांनी पहलगाम दहशतवादी हल्ल्यावर आमचे समर्थन करणारे एक अतिशय मजबूत निवेदन देखील जारी केले आहे,” असे कुमारन म्हणाले. ज्यामुळे सुरक्षा चिंतांबाबत दिसून येणारे सामंजस्य देखील अधोरेखित केले.

या संदर्भातील प्रश्नांना उत्तरे देताना, कुमारन म्हणाले की या भेटीमध्ये संरक्षण उत्पादन, अंतराळ तंत्रज्ञान आणि अणुऊर्जा, विशेषतः लहान मॉड्यूलर रिॲक्टर्स (SMRs) सारख्या क्षेत्रात सहकार्याचा शोध घेण्याची अपेक्षा आहे. SMR-विशिष्ट सहकार्यावरील अधिकृत चर्चा सध्या सुरुवातीच्या टप्प्यात आहे.

ब्राझील: संरक्षण उद्योग भागीदारीसाठी एक नवीन भागीदार

आधी सांगितल्याप्रमाणे, पंतप्रधान मोदी यांचा ब्राझीलमधील मुक्काम – जिथे ते द्विपक्षीय बैठकीसाठी ब्राझीलियाला जाण्यापूर्वी रिओ दि जानेरो येथे 17 व्या ब्रिक्स नेत्यांच्या शिखर परिषदेत सहभागी होतील – तितकाच महत्त्वाचा आहे. ब्राझील भारताच्या वेगाने वाढणाऱ्या संरक्षण क्षेत्रात, विशेषतः सुरक्षित संप्रेषण, नौदल प्लॅटफॉर्म आणि क्षेपणास्त्र संरक्षण प्रणालींच्या क्षेत्रात सखोल सहभाग घेण्याचा प्रयत्न करीत आहे.

सचिव कुमारन यांनी पुष्टी केल्याप्रमाणे, ब्राझील भारतीय संरक्षण तंत्रज्ञानाच्या श्रेणीमध्ये विशेष रस दाखवत आहे, ज्यामध्ये पुढील गोष्टी समाविष्ट आहेत: सुरक्षित युद्धभूमी संप्रेषण प्रणाली; ऑफशोअर पेट्रोल व्हेसल्स (OPV); आकाश हवाई संरक्षण प्रणाली; गरुड तोफखाना तोफा; किनारी देखरेख प्रणाली; आणि स्कॉर्पिन-वर्ग पाणबुडी देखभाल भागीदारी.

“विमान निर्मितीमध्ये ब्राझीलची ताकद आणि संरक्षण संयुक्त उपक्रमांमधील रस पाहता, आम्हाला त्यांच्यासोबत काम करण्याची भरपूर संधी आहे,” असे कुमारन म्हणाले. त्यांनी संयुक्त संशोधन, प्रणालींचा सह-विकास आणि तंत्रज्ञान हस्तांतरणाच्या शक्यतांचाही यावेळी उल्लेख केला.

एम्ब्रेअर आणि भारत: विमान वाहतूक, संरक्षण आणि त्यापलीकडे

ब्राझीलची एरोस्पेस दिग्गज एम्ब्रेअर नागरी आणि लष्करी विमान वाहतूक क्षेत्रात भारताशी आपला संबंध वाढवत आहे. भारतात जवळजवळ 50 एम्ब्रेअर विमाने आधीच वापरात आहेत – एम्ब्रेअर ERJ145 प्लॅटफॉर्मवर आधारित नेट्रा AEW&C प्रणालीसह – कंपनी सहकार्य आणखी वाढवण्याचा विचार करत आहे.

ब्राझिलियन कंपनीने C-390 मिलेनियम प्लॅटफॉर्म वापरून भारतीय हवाई दलाच्या मध्यम वाहतूक विमान (MTA) आवश्यकतेसाठी संयुक्त बोली शोधण्यासाठी महिंद्रा डिफेन्स सिस्टम्ससोबत एक सामंजस्य करार केला आहे. सूत्रांनी दिलेल्या माहितीनुसार, “C390 MTA साठी भारतीय हवाई दल (IAF) सोबत चर्चा अजूनही सुरू आहे.”

एम्ब्रेअर भारताच्या वेगाने वाढणाऱ्या विमान वाहतूक क्षेत्रातील महत्त्वाकांक्षा अधोरेखित करून E-2 व्यावसायिक विमाने पुरवण्यासाठी इंडिगो आणि एअर इंडियासोबत सक्रिय चर्चा करत आहे.

“भारत ही जागतिक स्तरावर तिसरा सर्वात मोठा विमान वाहतूक बाजारपेठ आहे. म्हणूनच आम्ही आमचे सहकार्य अधिक दृढ करत आहोत आणि येथे एक उपकंपनी स्थापन केली आहे,” असे एम्ब्रेअरचे सीईओ फ्रान्सिस्को गोम्स नेटो म्हणाले. यावेळी त्यांनी व्यावसायिक, संरक्षण आणि eVTOL विभागांमधील संधींचा उल्लेख केला.

एम्ब्रेअरच्या वचनबद्धतेमध्ये स्थानिक पुरवठा साखळी तयार करणे, एमआरओ (देखभाल, दुरुस्ती आणि दुरुस्ती) हब सुरू करण्यासाठी शोध घेणे आणि भारतातील ऑपरेशन्ससाठी समर्पित टीमची भरती करणे समाविष्ट आहे.

ब्रिक्स आणि ग्लोबल साऊथद्वारे सामायिक दृष्टीकोन

भारत-ब्राझील भागीदारी देखील मजबूत बहुपक्षीय संरेखनावर आधारित आहे. दोन्ही देश ब्रिक्स, G20, IBSA आणि G4 आघाडीमध्ये सक्रिय सहभागी आहेत. संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदेत सुधारणांसाठी प्रयत्न करणारा हा एक गट आहे.

दक्षिण-दक्षिण संरक्षण संबंध मजबूत करणे

2024-25 या आर्थिक वर्षात 24 हजार कोटी रुपयांच्या विक्रमी संरक्षण निर्यातीमुळे भारत संरक्षण आत्मनिर्भरता आणि निर्यातीसाठी सातत्याने प्रयत्न करत आहे, ज्यामुळे लष्करी खरेदीमध्ये विविधता आणण्याचा विचार करणाऱ्या लॅटिन अमेरिकन राष्ट्रांसाठी भारत एक मौल्यवान भागीदार बनला आहे.

भारत सरकारने 2029 पर्यंत हा आकडा दुप्पट करून 50 हजार कोटी रुपयांपर्यंत नेण्याचे उद्दिष्ट ठेवले आहे, ज्यामध्ये लॅटिन अमेरिकेला एक उदयोन्मुख बाजारपेठ म्हणून पाहिले जाते. भारत आपल्या संरक्षण उत्पादन परिसंस्थेचा विस्तार करत असताना, अर्जेंटिना आणि ब्राझीलसारख्या राष्ट्रांसोबतची भागीदारी केवळ व्यावसायिक संधीच नाही तर वाढत्या बहुध्रुवीय जागतिक व्यवस्थेत एक धोरणात्मक संरेखन देखील दर्शवते.

हुमा सिद्दीकी