![](https://bharatshakti.in/wp-content/uploads/2024/03/LT-BSI-Defence.gif")
इराण आणि इस्रायल यांच्यातील संघर्ष अधिक तीव्र झाल्यामुळे, भारतीय सरकारने इराणामध्ये अडकलेल्या हजारो भारतीयांना परत आणण्यासाठी, आपत्कालीन ऑपरेशनचा पहिला टप्पा सुरू केला आहे. हवाई हद्दीतील निर्बंध आणि वाढत्या सुरक्षा जोखमींच्या पार्श्वभूमीवर, भारतीय सशस्त्र दले तातडीने बचाव मोहिमा राबवण्यासाठी सज्ज ठेवण्यात आली आहेत.
संरक्षण आणि सुरक्षा आस्थापनांमधील सूत्रांनी भारतशक्तीला सांगितले की, “भारतीय हवाई दलाने (IAF) आपले रणनीतिक एअरलिफ्ट फ्लीट- ज्यामध्ये C-17 ग्लोबमास्टर III, IL-76 गजराज आणि C-130J सुपर हर्क्युलिस विमानांचा समावेश आहे, ते तात्काळ तैनातीसाठी सज्ज ठेवले आहे. याच विमानांचा वापर यापूर्वी अफगाणिस्तान, सुदान आणि युक्रेनसारख्या संघर्ष क्षेत्रांमधून लोकांना सुखरुप बाहेर काढण्यासाठी करण्यात आला होता.” एका वरिष्ठ अधिकाऱ्याने सांगितले की, “तिथल्या सद्य परिस्थितीनुसार आर्मेनिया आणि यूएईमधील तळांवरून काम करण्यासाठी ते तयार आहेत.”
आर्मेनियातर्फे यशस्वी क्रॉस-बॉर्डर सुटका
एक महत्त्वपूर्ण राजनैतिक यश म्हणजे, आर्मेनियाने भारतीयांच्या पहिल्या बॅचसाठी सुटकेचा मार्ग मोकळा करून दिला. इराणच्या वायव्येकडील उर्मिया शहराजवळील 110 भारतीय विद्यार्थ्यांचा एक गट जमीनी मार्गाने आर्मेनियात पोहोचला. भारतीय अधिकाऱ्यांनी त्यांना मायदेशी आणण्यासाठी विशेष उड्डाणांची व्यवस्था केली असून, लवकरच हे सर्व विद्यार्थी भारतात परततील.
इराणमधील इतर भागांमध्ये अडकलेल्या नागरिकांसाठी अशाच प्रकारच्या सीमा ओलांडून सुटका करण्यात येणार असल्याचे अधिकाऱ्यांनी सांगितले, विशेषतः उत्तरेकडील भागांत.
परराष्ट्र मंत्रालयाचे 24×7 आपत्कालीन नियंत्रण कक्ष सक्रिय
परराष्ट्र मंत्रालयाने (MEA), एक 24 तासांचे आपत्कालीन नियंत्रण कक्ष उघडले असून, ते बचाव मोहिमांचे व्यवस्थापन, भागीदार देशांशी समन्वय आणि इराणमधील भारतीय नागरिकांशी सतत संपर्क राखत आहे. तेहरानमधील भारतीय दूतावासाने आपत्कालीन हेल्पलाइन सुरू केली असून, बंदर अब्बास, झाहेदान, आणि क़ूमसारख्या उच्च जोखमीच्या भागांवर लक्ष ठेवले जात आहे.
“दूतावासाचे अधिकारी भारतीय नागरिकांशी थेट संपर्कात असून त्यांना सुरक्षित स्थळी हलवण्याचे काम करत आहेत,” असे MEA च्या सूत्राने सांगितले.
भारत-आर्मेनिया रणनीतिक भागीदारीचे महत्त्व
भारत आणि आर्मेनियामधील संरक्षण आणि रणनीतिक संबंध या संकटात उपयुक्त ठरले आहेत. गेल्या काही वर्षांत भारताने, आर्मेनियाला SWATHI रडार, पिनाका रॉकेट लाँचर, ATGM, आणि आकाश क्षेपणास्त्र प्रणाली दिल्या आहेत.
भारताच्या विनंतीवर, आर्मेनियाने त्वरित प्रतिसाद देत सीमा मार्ग खुले केले आणि भारताच्या राजनयिकांशी समन्वय साधला.
“हत्यार पुरवठ्यापासून ते प्रत्यक्ष बचाव समन्वयापर्यंत, हा भागीदारीचा नवा टप्पा आहे” असे एका विश्लेषकाने नमूद केले.
हवाई मार्ग बंद, परंतु भूमार्ग खुले
इस्रायली हवाई हल्ल्यांनंतर आणि इराणी क्षेपणास्त्र प्रत्युत्तरानंतर, इराणने आपल्या हवाई क्षेत्राला व्यावसायिक आणि राजनयिक उड्डाणांसाठी बंद केले आहे. मात्र, आर्मेनिया, अझरबैजान, अफगाणिस्तान, आणि तुर्कमेनिस्तानशी असलेले भूमार्ग परदेशी नागरिकांसाठी खुले आहेत.
“सुसंगत जमीनमार्गातून सुटका भारताला मान्य आहे. राजदूतांनी सुटकेसाठी लोकांची यादी आधीच सादर करावी,” असे इराणच्या परराष्ट्र मंत्रालयाने सांगितले आहे.
भारतीय अधिकारी सध्या इराणच्या सीमा सुरक्षा दलांशी समन्वय करत आहेत.
भारतीय हवाई दल सज्ज
भारतीय हवाई दलाचे C-17, IL-76, आणि C-130J विमान युद्धसदृश बचाव कार्यासाठी सज्ज आहेत. C-17 हे दीर्घ पल्ल्याच्या मिशनसाठी वापरले जाणार आहे. IL-76 हे 1990 च्या गल्फ एअरलिफ्टमध्ये सहभागी होते. C-130J, जे रात्रीचे ऑपरेशन आणि लहान धावपट्टीवर उतरू शकते, आरोग्य पथक आणि मदत साहित्य घेऊन जाऊ शकते.
UAE आणि आर्मेनियाची साथ महत्त्वाची
परराष्ट्रमंत्री एस. जयशंकर यांनी आर्मेनिया आणि UAE च्या परराष्ट्र मंत्र्यांशी चर्चा केली. आर्मेनियाने सीमा उघडल्या आहेत, तर UAE कडून तिसऱ्या देशातून सुटका विमानांसाठी स्टेजिंग बेस म्हणून मदत मिळू शकते.
तरीही, इराणच्या दक्षिण आणि पूर्व भागांतील नागरिकांसमोर अडचणी आहेत, कारण तिथून आर्मेनियाच्या सीमांपर्यंत पोहोचणे कठीण आहे. भारताने आता इराणशी अंतर्गत प्रवास निर्बंध सैल करण्याबाबत चर्चा सुरू केली आहे.
धोरणात्मक आणि मानवी मूल्यांचे संतुलन
ही मोहीम, केवळ मानवीय गरजांची पूर्तता नाही, तर भारताच्या वाढत्या क्षेत्रीय प्रभावाचेही निदर्शक आहे. विश्लेषकांच्या मते, भारत-आर्मेनिया संबंध हे तुर्की-पाकिस्तान-अझरबैजान आघाडीस तोल देण्याचा एक प्रयत्न आहे, तसेच भारत-युरोप जोडणाऱ्या North-South Transport Corridor मध्ये भारताची भूमिका दृढ करत आहेत.
मध्य पूर्वेतील परिस्थिती अधिक चिघळण्याची शक्यता असताना, भारताची जलद तयारी आणि रणनीती नागरिकांचे संरक्षण आणि जागतिक प्रभाव यांमध्ये महत्त्वाची ठरणार आहे.
by- Huma Siddiqui
