दलाई लामा यांच्या वाढदिवसाच्या पार्श्वभूमीवर चीनच्या narratives मध्ये वाढ

गेल्या दहा वर्षांत पहिल्यांदाच, चीनचे राष्ट्राध्यक्ष शी जिनपिंग यांनी बीजिंगमध्ये पंचेन लामा ग्यालत्सेन नोरबू यांचे गेल्या आठवड्यात स्वागत केले. दलाई लामा यांच्यानंतर दुसऱ्या क्रमांकावर पंचेन लामा यांचे स्थान आहे. सध्या पंचेन लामा म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या नॉर्बू यांची निवड चिनी कम्युनिस्ट पक्षाने केली आहे. दलाई लामा यांनी पंचेन लामा म्हणून निवड केलेला मुलगा गायब झाल्यानंतर – ज्याचा आजतागायत पत्ता लागलेला नाही – ही निवड करण्यात आली. 

नॉर्बू यांची भेट घेण्यासाठी दहा वर्षे का लागली आणि आताच भेट घेण्यामागचे कारण काय?

चीनच्या राज्य-नियंत्रित माध्यमांकडून याबाबत काही माहिती प्रसिद्ध केली जाईल या आशेवर असलेली कोणतीही व्यक्ती कदाचित निराश झाली असेल. कारण अधिकृत प्रसिद्धीपत्रकात नमूद केले आहे की शी जिनपिंग यांनी पंचेन लामा यांना मातृभूमीची एकता आणि राष्ट्राच्या ऐक्याचे दृढपणे रक्षण करणे, धर्माचे चिनीकरण पुढे नेणे आणि ‘तिबेटचे आधुनिकीकरण’ सुलभ करण्याचे आदेश दिले आहेत.

अधिकृत माध्यमांनी नोर्बू यांचे उत्तर नोंदवले की, ते “सरचिटणीस शी जिनपिंग यांचे प्रामाणिक आदेश लक्षात ठेवतील… चिनी कम्युनिस्ट पक्षाच्या नेतृत्वाला ठामपणे पाठिंबा देतील” इत्यादी.

जिंदाल ग्लोबल युनिव्हर्सिटीमधील चायना स्टडीजच्या प्राध्यापिका डॉ. श्रीपर्णा पाठक यांचा असा विश्वास आहे की बीजिंग “narrative building” (“कथनात्मक बांधणी”) मध्ये गुंतलेले आहे. याचा अर्थ, पुढील दलाई लामा कोण असेल हे ठरवण्याचा अधिकार त्यांनाच आहे असा त्यांचा मुद्दा मजबूत करण्यासाठी चिनी लोक उत्सुक आहेत.

याचा अर्थ त्यांना सार्वजनिकरित्या आणि अन्यथा त्या दिशेने प्रयत्न वाढवावे लागतील. नोर्बू यांची शी यांच्याशी झालेली भेट ही त्या एकत्रीकरण आणि कथनात्मक बांधणीतील एक पाऊल होती. 6 जुलै रोजी भारतातील धरमशाला येथे दलाई लामाचा 90व्या वर्षात पदार्पण झाल्यावर काय घडेल याबद्दल बीजिंगही साशंक असू शकते.

तो नक्कीच उत्सवाचा प्रसंग असेल, पण त्यावेळी दलाई लामा यांनी आपल्या उत्तराधिकाऱ्याची घोषणा केली तर काय होईल? भूतकाळात दलाई लामा यांनी असे संकेत दिले आहेत की त्यांचा उत्तराधिकारी “मुक्त जगात” जन्म घेईल, म्हणजे तो तिबेटमध्ये नाही आणि चीनमध्ये निश्चितच नाही.

जर एखादे नाव घोषित केले गेले तर दलाई लामा यांचा उत्तराधिकारी निवडण्याचा निर्णय घेण्याचा अधिकार केवळ आपल्यालाच आहे या चिनी कम्युनिस्ट पक्षाच्या दाव्याला थेट आव्हान मिळेल. त्यामुळे संभाव्य उमेदवाराचे नाव तयार ठेवले पाहिजे.

चीनच्या सर्वोच्च नेत्यांवरील विडंबन कदाचित नष्ट होणार नाहीः अधिकृतपणे नास्तिक राज्य म्हणून, त्याचा धर्मासाठी काही उपयोग नाही. पण इथे पक्ष कायदेशीरपणा किंवा विश्वासार्हतेचा उच्चार न करता, प्राचीन श्रद्धेच्या अंतर्गत बाबींमध्ये हस्तक्षेप करत आहे. उदाहरणार्थ, नॉर्बू यांच्याकडे व्यापकपणे ‘आध्यात्मिक वैधता’ बंद करण्यासाठी निवड झाल्याचे या हेतूने पाहिले जाते. गेल्या वर्षी एका मोठ्या बौद्ध कार्यक्रमासाठी त्यांना नेपाळमध्ये प्रवेशही नाकारण्यात आला होता.

तिबेटमध्ये दलाई लामांच्या आध्यात्मिक आणि राजकीय प्रभावाला पर्याय म्हणून पंचेन लामा यांना पुढे आणण्याचा चीनचा बराच काळ प्रयत्न आहे. ही रणनीती किंग राजवंशाने 9 व्या पंचेन लामांना दलाई लामांची पदवी देण्याचा प्रयत्न केल्यापासून सुरू झाली होती, परंतु त्यांनी याला कायम नकार दिला.

हा प्रयत्न 10 व्या पंचेन लामापर्यंत चालू राहिला, ज्यांनी सुरुवातीला बीजिंगला सहकार्य केले परंतु नंतर उघडपणे टीका केली आणि 1962 मध्ये तिबेटमधील चिनी दडपशाहीचा निषेध करणारी 70 हजार वर्णांची याचिका सादर केली.

अनेक दशकांच्या प्रयत्नांनंतरही, तिबेटी बौद्ध धर्मावर आपले नियंत्रण प्रस्थापित करण्यासाठी पंचेन लामांचा वापर करण्याचे कम्युनिस्ट पक्षाचे प्रयत्न मोठ्या प्रमाणात अयशस्वी ठरले आहेत.

ग्याल्टसेननोर्बू यांच्याशी शी यांची समोरासमोरची भेट हा एक धार्मिक विधी आहे, एक रणनीती आहे, ज्याचा उद्देश पक्षाशी धार्मिक संबंध प्रस्थापित करणे आहे. परंतु तिबेट आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर, नोर्बू यांच्या निवडीबाबत एक मोठे प्रश्नचिन्ह अजूनही कायम आहे.

अनुकृती