जिनेव्हामधील युरोप-इराण चर्चा मर्यादित स्वरूपात संपन्न

मध्यपूर्वेतील तणाव आणखी वाढू नये यासाठी शुक्रवारी युरोपियन परराष्ट्र मंत्र्यांनी इराणच्या परराष्ट्रमंत्र्यांची जिनेव्हा येथे भेट घेतली. मात्र या चर्चेत फारशी प्रगती झालेली नाही. मात्र मुख्य मतभेद कायम असूनही, सर्व पक्षांनी राजनैतिक पातळीवर चर्चा सुरू ठेवण्याची तयारी दर्शविली.

जर्मनी, ब्रिटन, फ्रान्स, ज्याला E3 म्हणून ओळखले जाते, तसेच EU च्या परराष्ट्र मंत्र्यांनी इराणला त्याच्या वादग्रस्त अणुकार्यक्रमाबाबत अमेरिकेशी संवाद साधण्याचे आवाहन केले आहे. अर्थात इस्रायली हल्ले संपेपर्यंत ट्रम्प प्रशासनाशी चर्चा सुरू करणार नाही अशी भूमिका तेहरानने वारंवार मांडली आहे.

राजनैतिक अधिकाऱ्यांनी सांगितले की इस्रायल लवकरच आपले हल्ले थांबवेल अशी कोणतीही स्पष्ट शक्यता नसतानाही नवीन अणुकरारावर वाटाघाटी करण्याची तेहरानची तयारी तपासणे हा या चर्चेचा उद्देश होता.

“इराणी परराष्ट्र मंत्र्यांनी अणुकार्यक्रमावर आणि सर्व मुद्द्यांवर अधिक व्यापकपणे चर्चा सुरू ठेवण्याची तयारी दर्शविली आहे आणि आम्हाला अपेक्षा आहे की इराण अमेरिकेसह चर्चेत सहभागी होऊन वाटाघाटीद्वारे तोडगा काढेल,” असे फ्रान्सचे परराष्ट्र मंत्री जीन-नोएल बॅरोट म्हणाले.

त्यांच्या वतीने, इराणचे परराष्ट्र मंत्री अब्बास अराक्ची म्हणाले की, इस्रायलने हल्ले थांबवल्यानंतर आणि त्यांच्या कृतींसाठी जबाबदारी स्वीकारल्यानंतर इराण राजनैतिक पातळीवरील चर्चेचा विचार करण्यास तयार आहे.

“या संदर्भात, मी हे स्पष्ट केले आहे की इराणच्या संरक्षण क्षमतांवर वाटाघाटी करता येणार नाहीत,” असे जिनेव्हामध्ये सुमारे तीन तास चाललेल्या चर्चेनंतर ते म्हणाले.

युरोपियन लोकांनी राजनैतिक चर्चेसाठी कमी संधी असल्याचे अधोरेखित करूनही पुढील बैठकीची तारीख जाहीर करण्यात आलेली नाही.

ट्रम्प यांचा निर्णय दोन आठवड्यात

तेहरानची आण्विक शक्ती नष्ट करण्याच्या उद्देशाने इस्रायली हल्ल्यांमध्ये सहभागी व्हायचे की नाही याचा निर्णय आपण दोन आठवड्यांमध्ये घेऊ असे अमेरिकेचे अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी म्हटले आहे.

युरोपियन मंत्र्यांनी अमेरिकेचे परराष्ट्र मंत्री मार्को रुबियो यांच्याशी यापूर्वीच चर्चा केली होती. त्या चर्चेत वॉशिंग्टन हल्ल्यांवर विचार करत असतानाही थेट चर्चेसाठी तयार असल्याचे संकेत त्यांनी दिले होते असे राजनैतिक सूत्रांनी सांगितले.

सीएनएनने एका वृत्तात एका अमेरिकन अधिकाऱ्याचा हवाला देत म्हटले आहे की ट्रम्प इराणला कराराच्या जवळ आणू शकणाऱ्या मित्र राष्ट्रांच्या राजनैतिकतेला पाठिंबा देतील. मात्र याला वॉशिंग्टनने कोणताही दुजोरा दिलेला नाही.

ब्रिटनचे परराष्ट्र मंत्री डेव्हिड लॅमी म्हणाले की युरोपीय देश इराणशी चर्चा सुरू ठेवण्यास उत्सुक आहेत.

“हा एक निर्णायक क्षण आहे आणि या संघर्षाची प्रादेशिक वाढ आपल्याला दिसत नाही हे लक्षात घेणे अत्यंत महत्वाचे आहे,” असे ते म्हणाले.

दोन युरोपीय राजनैतिक अधिकाऱ्यांनी सांगितले की, E3 ला असे वाटत नाही की इस्रायल नजीकच्या काळात युद्धबंदी स्वीकारेल आणि त्यामुळे इराण तसेच अमेरिकेसाठी वाटाघाटी पुन्हा सुरू करणे कठीण होईल.

ते म्हणाले की, तेहरानला काही काल्पनिक संवर्धन क्षमता देतानाच, इराणच्या बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्र कार्यक्रमावर अधिक कठोर तपासणीचा समावेश असलेल्या नवीन करारावर, सुरुवातीला अमेरिकेशिवाय, समांतर वाटाघाटीचा मार्ग सुरू करण्याची कल्पना होती.

समृद्धीकरणातील फरक

ट्रम्प प्रशासन इराणला युरेनियम समृद्धीकरण पूर्णपणे थांबवण्याची मागणी करत आहे, तर E3 देशांनी गेल्या चर्चेत अत्यंत कठोर आंतरराष्ट्रीय तपासणीच्या बदल्यात नागरी हेतूंसाठी समृद्धीकरण करण्याची काही संधी दिली आहे.

शुक्रवारी, फ्रान्सचे अध्यक्ष इमॅन्युएल मॅक्रॉन यांनी ट्रम्प यांच्या भूमिकेला पाठिंबा दिला असून  तेहरानसोबतचा कोणताही नवीन करार शून्य समृद्धीकरणाकडे गेला पाहिजे असे त्यांनी सांगितले.

एका वरिष्ठ इराणी अधिकाऱ्याने सांगितले की इराण त्याच्या युरेनियम समृद्धीकरणावरील मर्यादांवर चर्चा करण्यास तयार आहे परंतु शून्य समृद्धीकरणाची शक्यता निःसंशयपणे नाकारली जाईल.

E3 बैठकीपूर्वी जिनेव्हा येथे संयुक्त राष्ट्रांमध्ये भाषणात, अराक्ची यांनी इस्रायलवर “राजनैतिकतेचा विश्वासघात” केल्याचा आरोप केला, तर जिनेव्हा येथील इस्रायलच्या राजदूताने संयुक्त राष्ट्रांच्या मानवाधिकार परिषदेला संबोधित करताना मंत्र्यांवर “तीव्र आक्षेप” घेतला.

2015 मध्ये व्यापक करार होण्यापूर्वी 2013 मध्ये निर्बंध उठवण्याच्या बदल्यात इराण आणि जागतिक शक्तींमध्ये त्यांच्या अणुकार्यक्रमावर अंकुश लावण्यासाठी जिनेव्हा येथे सुरुवातीचा करार झाला.

12 जून रोजी इस्रायलने इराणच्या अणु सुविधा आणि बॅलिस्टिक क्षमतांविरुद्ध ऑपरेशन रायझिंग लायन नावाने सुरू केले त्यामुळे इराण आणि अमेरिका यांच्यातील स्वतंत्र चर्चा रद्द झाल्या.

फ्रान्सचे बॅरोट यांनी गुरुवारी रात्री रुबियो यांच्याशी चर्चा केली, त्यादरम्यान रुबियो यांनी वॉशिंग्टन इराणशी थेट संपर्क साधण्यास तयार असल्याचे संकेत दिले होते असे एका राजनैतिक सूत्राने सांगितले.

युरोपीय देश इराणला हे स्पष्ट करू इच्छित होते की अमेरिका थेट चर्चेसाठी तयार आहे, परंतु इराणनेही आपण याबद्दल  गंभीर असल्याचे संकेत दिले पाहिजे, असे दोन राजनैतिक अधिकाऱ्यांनी सांगितले, परंतु ते संकेत काय असू शकतात हे स्पष्ट केले नाही.

टीम स्ट्रॅटन्यूज
(रॉयटर्सच्या इनपुट्ससह)