![](https://bharatshakti.in/wp-content/uploads/2024/03/LT-BSI-Defence.gif")
लष्कराच्या हवाई संरक्षणातील नवे युग
भारताच्या लष्करी क्षमतेला मोठी चालना देत, सरकारने गुरुवारी ‘Quick Reaction Surface-to-Air Missile (QRSAM) प्रणालीच्या’ समावेशाला मान्यता दिली. ही एक अत्याधुनिक आणि मोबाइल एअर डिफेन्स प्रणाली आहे जी विजेच्या वेगाने हवाई धोक्यांना निष्प्रभ करण्यासाठी डिझाइन केलेली आहे.
या निर्णयामागे “ऑपरेशन सिंदूर” या यशस्वी मोहिमेचा मोठा वाटा आहे, जिथे लष्कर आणि हवाई दलाच्या एकत्रित प्रयत्नांनी विमानं, क्षेपणास्त्रं आणि ड्रोन यांसह अनेक हवाई धोक्यांचा यशस्वी पद्धतीने सामना केला. या चार दिवसांच्या सीमापार संघर्षात L-70 आणि Zu-23 तोफा, तसेच आकाश व MRSAM प्रणाली वापरण्यात आल्या, तर हवाई दलाने Spider आणि Sudarshan S-400 प्रणालींचा वापर केला.
QRSAM प्रणालीच्या व्यापक चाचण्या, दिवसा आणि रात्रीतून तसेच विविध युद्ध परिस्थितीत घेण्यात आल्या असून, यामध्ये त्याने आपली विश्वासार्हता सिद्ध केली आहे.
रणभूमीसाठी डिझाईन केलेल्या QRSAM प्रणालीची वैशिष्ट्ये:
QRSAM ही प्रणाली आधुनिक आणि उच्च-तीव्रतेच्या युद्धासाठी खास डिझाईन करण्यात आली आहे, जी रणभूमीवरील लष्कराच्या सहाय्यतेसाठी परिपूर्ण आहे. या प्रणालीची ठळक वैशिष्ट्ये:
- मोबिलिटी वाहनावर बसवलेली 8×8 उच्च-गती: ही प्रणाली युद्धाच्या मैदानात सहज हालचाल करू शकते, अगदी शत्रूच्या हद्दीत जाऊनही.
- सहा ‘तत्परतेने डागता येणारी’ क्षेपणास्त्रे: कोणत्याही क्षणी लॉन्चसाठी तयार अशी मिसाईल्स, ज्यामुळे क्षणात प्रतिसाद देता येतो.
- मुक्तपणे हालचाल करणाऱ्या रणगाड्यांच्या तुकड्यांचे संरक्षण: शत्रूच्या हद्दीत घुसलेली टँक रेजिमेंट सुरक्षित ठेवणे हे या प्रणालीचे मुख्य उद्दिष्ट आहे.
- पूर्णपणे स्वयंचलित प्रणाली: कोणत्याही मानवी सहाय्यतेशिवाय लक्ष्य शोधून काढून त्याचा नाश करण्याची क्षमता.
- अनेक लक्ष्यांना एकाच वेळी नष्ट करण्याची ताकद: लढाऊ विमाने, ड्रोन, हेलिकॉप्टर्स आणि अचूक मार्गदर्शित क्षेपणास्त्रं यांसारख्या एकाचवेळी येणाऱ्या अनेक धोक्यांवर तात्काळ कारवाई करता येते.
- 30 किमी पर्यंत प्रभावी मारक क्षमता: मध्यम अंतरावरून येणाऱ्या हवाई हल्ल्यांना सामोरे जाण्यास सक्षम.
जॅम न होणारी आणि थांबवता न येणारी प्रणाली
QRSAM च्या वैशिष्ट्यांपैकी आणखी एक म्हणजे- तिची प्रगत इलेक्ट्रॉनिक काउंटर-काउंटरमेझर (ECCM) प्रणाली, जी तिला जॅमिंग आणि इलेक्ट्रॉनिक हस्तक्षेपापासून अत्यंत प्रतिरोधक बनवते. ही प्रणाली संकटकालीन इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक वातावरणातही अखंड कार्यक्षमता सुनिश्चित करते, जो आधुनिक युद्धासाठी एक निर्णायक लाभ आहे.
स्वदेशी आणि एकात्मिक
QRSAM ही प्रणाली, संरक्षण संशोधन व विकास संस्था (DRDO) ने, भारत इलेक्ट्रॉनिक्स लिमिटेड (BEL) आणि भारत डायनॅमिक्स लिमिटेड (BDL) यांच्या भागीदारीत विकसित केली आहे. ही प्रणाली भारताच्या संरक्षण उत्पादन क्षेत्रातील वाढत्या आत्मनिर्भरतेचे एक उज्ज्वल उदाहरण आहे. क्षेपणास्त्रे, रडार्सपासून ते कमांड व्हेईकलपर्यंत प्रत्येक घटक देशांतर्गत विकसित केला गेला आहे.
जुन्या प्रणालींपेक्षा पुढची झेप
भारताची सध्याची मोबाइल हवाई संरक्षण प्रणाली, ज्यात रशियन बनावटीच्या शिल्का, तुंगुस्का, स्त्रेला-10एम, ओसा-एके आणि पेचोरा या प्रणालींचा समावेश आहे. ज्या आता जुन्या होत चालल्या आहेत आणि त्यांना हळूहळू निवृत्त करण्यात येत आहे. QRSAM युद्धभूमीवर आवश्यक असलेली हालचालक्षमतेची आणि चपळतेची गरज पूर्ण करते.
पुढील वाटचाल
सध्या ₹33,000 कोटी खर्चून, तीन पूर्ण QRSAM रेजिमेंट्स खरेदी करण्याची योजना आखण्यात आली आहे. प्रणालीच्या सर्व मैदानी चाचण्या पूर्ण झाल्या असून, लवकरच ती तैनात केली जाण्याची शक्यता आहे.
टीम भारतशक्ती
