भारतीय सशस्त्र दलांच्या नेतृत्वात लक्षणीय फेरबदल झाले आहेत. अनेक वरिष्ठ अधिकारी निवृत्त होत असल्यामुळे उच्च-स्तरीय पदांसाठी नव्या नियुक्त्या होत असल्याचे चित्र आहे. आज म्हणे 1 मेपासून लागू होणारे हे बदल लष्कर, हवाई दल, नौदल आणि तिन्ही दलांच्या एकात्मिक संरक्षण कर्मचाऱ्यांच्या संदर्भात आहेत.
लेफ्टनंट जनरल प्रतीक शर्मा यांनी उत्तर कमांडचा कार्यभार स्वीकारला
पहलगाम येथे 22 एप्रिल रोजी झालेल्या दहशतवादी हल्ल्यात 26 पर्यटकांचा बळी गेल्यानंतर नियंत्रण रेषेवर वाढलेल्या तणावाच्या पार्श्वभूमीवर त्यांची नियुक्ती करण्यात आली आहे. हल्ल्यानंतर लेफ्टनंट जनरल शर्मा अलीकडेच लष्करप्रमुख जनरल उपेंद्र द्विवेदी यांच्यासोबत श्रीनगरला गेले होते.
लखनौच्या यू. पी. सैनिक शाळेचे माजी विद्यार्थी असलेले लेफ्टनंट जनरल शर्मा यांनी यापूर्वी लष्कराचे उपप्रमुख (Strategy) म्हणून काम केले असून लष्करी मोहिमांचे महासंचालक (DGMO) हे प्रमुख पदही भूषवले. DCOAS (Strategy) ऑपरेशन्स आणि गुप्तचरांसह महत्त्वपूर्ण संचालनालयांवर देखरेख ठेवते, ज्यामुळे ती लष्करी मुख्यालयाच्या सर्वात प्रभावशाली भूमिकांपैकी एक बनते.
लेफ्टनंट जनरल एम. व्ही. सुचिंद्र कुमार चार दशकांच्या प्रतिष्ठित लष्करी कारकिर्दीनंतर 30 एप्रिल रोजी निवृत्त झाले असून त्यांच्या जागी लेफ्टनंट जनरल शर्मा यांनी पदभार स्वीकारला आहे.
त्रि-सेवा कमांडः इंटिग्रेटेड डिफेन्स स्टाफचे नवे प्रमुख
एअर मार्शल आशुतोष दीक्षित यांनी लेफ्टनंट जनरल जे. पी. मॅथ्यू यांच्या जागी चीफ ऑफ स्टाफ कमिटीच्या (CISC) अध्यक्षांचे एकात्मिक संरक्षण कर्मचारी प्रमुख म्हणून पदभार स्वीकारला आहे. एक अनुभवी चाचणी पायलट आणि 3 हजार 300 हून अधिक उड्डाण तासांसह पात्र उड्डाण प्रशिक्षक असणाऱ्या एअर मार्शल दीक्षित यांनी पूर्वी सेंट्रल एअर कमांडचे नेतृत्व केले आणि हवाई मुख्यालयात प्रमुख कर्मचारी भूमिकांसह दक्षिण हवाई कमांडचे हवाई संरक्षण कमांडर म्हणून काम केले.
मिराजचा समावेश असलेले लढाऊ स्क्वाड्रन, पश्चिमेकडील क्षेत्रातील प्रमुख हवाई तळ आणि दक्षिणेकडील लढाऊ प्रशिक्षण तळ यांचे नेतृत्व केल्याने व्यापक परिचालन आणि नियोजनाचा अनुभव त्यांच्या गाठीशी आहे.
भारतीय हवाई दलाच्या नव्या उपप्रमुखांची नियुक्ती
भारतीय हवाई दलाने (IAF) एअर मार्शल एस. पी. धारकर 30 एप्रिल रोजी निवृत्त झाल्यानंतर एअर मार्शल नर्मदेश्वर तिवारी यांची नवीन उप-प्रमुख म्हणून नियुक्ती केली आहे. आतापर्यंत एअर मार्शल तिवारी हे गांधीनगर येथील दक्षिण-पश्चिम हवाई दलाचे नेतृत्व करत होते.
सध्याचे प्रशिक्षण कमांड प्रमुख SWAC मध्ये त्यांची जागा घेतील, तर सध्या सदर्न एअर कमांडमध्ये AOC-in-C, असलेले बालकृष्णन मणिकांतन आता सेंट्रल एअर कमांडचे (CAC) प्रमुख म्हणून काम पाहतील. SAC मध्ये त्यांच्याजागी कोणाची नियुक्ती करण्यात आली त्याला अद्याप दुजोरा मिळालेला नाही.
सध्या प्रशिक्षण कमांडचे प्रमुख असलेले एअर मार्शल नागेश कपूर हे दक्षिण पश्चिम एअर कमांडचे नवे AOC-in-C होतील तर सध्या हवाई दलाचे उप-प्रमुख असलेले एअर मार्शल तेजिंदर सिंग हे प्रशिक्षण कमांडचे AOC-in-C म्हणून पदभार स्वीकारतील.
लष्कर आणि DIA : नवीन भूमिका
डिफेन्स इंटेलिजेंस एजन्सीचे (DIA) महासंचालक लेफ्टनंट जनरल डी. एस. राणा यांना फोर्स कमांडर पदावर पदोन्नती दिली जाईल आणि ते 1 जूनपासून अंदमान आणि निकोबार कमांडचे (ANC) कमांडर-इन-चीफ म्हणून पदभार स्वीकारतील अशी अपेक्षा आहे. ANC ही भारताची एकमेव एकात्मिक त्रि-सेवा परिचालन कमांड आहे. सध्या दक्षिण कमांडचे चीफ ऑफ स्टाफ असलेले लेफ्टनंट जनरल एस. पी. सिंग हे DIA महासंचालक म्हणून पदभार स्वीकारण्याची शक्यता आहे.
भारतीय नौदलः सर्वोच्च पातळीवरील हालचाली अपेक्षित
येत्या काही महिन्यांत नौदल आपल्या सर्वोच्च नेतृत्वाची संपूर्ण पुनर्रचना पाहणार आहेः व्हाईस ॲडमिरल एस. जे. सिंग, FOC-in-C, वेस्टर्न नेव्हल कमांड, 31 जुलै रोजी निवृत्त होणार आहेत. नौदलाचे सध्याचे उप-प्रमुख, व्हाईस ॲडमिरल कृष्णा स्वामीनाथन हे बहुधा त्यांचे उत्तराधिकारी असतील. ऑक्टोबरमध्ये, व्हाईस ॲडमिरल राजेश पेंढारकर (पूर्व नौदल कमांड) आणि व्हाईस ॲडमिरल व्ही. श्रीनिवास (दक्षिण नौदल कमांड) निवृत्त होणार आहेत.
व्हाईस ॲडमिरल सूरज बेरी सप्टेंबरमध्ये निवृत्त होत असल्याने स्ट्रॅटेजिक फोर्सेस कमांडमध्येही बदल दिसून येईल. नौदल कमांडमधील संभाव्य उत्तराधिकाऱ्यांमध्ये व्हाईस ॲडमिरल संजय वात्सायन (डेप्युटी चीफ, आयडीएस), व्हाईस ॲडमिरल समीर सक्सेना (चीफ ऑफ स्टाफ, ईएनसी) आणि व्हाईस ॲडमिरल अजय कोचर (चीफ ऑफ स्टाफ, डब्ल्यूएनसी) यांचा समावेश आहे.
राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार मंडळाची (NSAB) पुनर्रचना
सरकारने 15 सदस्यीय राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार मंडळाची (NSAB) पुनर्रचना केली असून रॉचे माजी प्रमुख आलोक जोशी यांची अध्यक्ष म्हणून नियुक्ती केली आहे. मंडळाची वेळोवेळी पुनर्रचना केली जाते, यात केल्या जाणाऱ्या नियुक्त्या सामान्यतः दोन वर्षांसाठी असतात.
नवीन मंडळामध्ये लष्करी आणि नागरी सेवांमधील प्रमुख माजी अधिकाऱ्यांचा समावेश आहे, ज्यांची नावे खालीलप्रमाणे आहेत :
* एअर मार्शल पी. एम. सिन्हा (माजी वेस्टर्न एअर कमांडर)
* लेफ्टनंट जनरल ए. के. सिंग (माजी दक्षिणी लष्करी कमांडर) * व्हाईस ॲडमिरल एस. पी. एस. चीमा आणि रिअर ॲडमिरल मॉन्टी खन्ना
यात माजी रॉ अधिकारी ए. बी. माथुर, निवृत्त आयपीएस अधिकारी राजीव रंजन वर्मा आणि मनमोहन सिंग आणि बी. वेंकटेश वर्मा आणि पंकज सरन यांच्यासारखे मुत्सद्दीदेखील आहेत.
प्रा. के. कामकोटी, बी. एस. मूर्ती, प्रा. बिमल एन. पटेल आणि देवेंद्र शर्मा हे शैक्षणिक आणि तांत्रिक तज्ञ यांचादेखील या समितीत समावेश आहे.
NSAB मध्ये परराष्ट्र व्यवहार, संरक्षण, अंतर्गत आणि बाह्य सुरक्षा, तंत्रज्ञान आणि आर्थिक धोरण यासह विविध क्षेत्रांतील प्रख्यात राष्ट्रीय सुरक्षा तज्ञांचा समावेश आहे.
रवी शंकर
