![](https://bharatshakti.in/wp-content/uploads/2024/03/LT-BSI-Defence.gif")
भारत 26वा ‘कारगिल विजय दिन’ साजरा करत असताना, आज कारगिल आणि आजूबाजूचा प्रदेश हा केवळ एक विकास केंद्र म्हणून नव्हे तर संपर्क आणि परिवर्तनाचे प्रतीक बनला आहे. हा बदल केवळ प्रतिकात्मक नाही, तर नियंत्रण रेषेच्या (LoC) दोन्ही बाजूंनी होत असलेल्या भिन्न वास्तवाचे प्रतिबिंब आहे.
1999 मध्ये, कारगिलच्या उंच शिखरांवर पाकिस्तानी फौजांनी घुसखोरी करत सीमारेषा बदलण्याचा प्रयत्न केला होता, मात्र भारतीय लष्कराने त्यांना दिलेल्या निर्णायक प्रत्युत्तराने, एकही इंच जमीन न गमावता भारताने ती परत मिळवली आणि सीमा भागांसाठी दीर्घकालीन विकासदृष्टीची पायाभरणी केली.
आज, हाच दृष्टीकोन प्रगतीशील पायाभूत सुविधा, नवीन संधी आणि लोकसहभागामध्ये दिसून येत आहे.
सीमाभागांची उभारणी: पायाभूत विकासाची धोरणात्मक ढाल
जम्मू आणि काश्मीरमध्ये, विशेषतः कारगिल, कुपवाडा आणि बारामुल्ला सारख्या सीमाभागांत, पायाभूत सुविधा केवळ सोयीसाठी नसून सार्वभौमत्वाच्या रक्षणाची प्रभावी ढाल ठरली आहे.
सुमारे 14 किलोमीटर लांब झोजिला बोगदा, जो हिमालयात उभारला जात आहे, लवकरच श्रीनगर आणि कारगिल यांना वर्षभर जोडणारा महत्त्वाचा दुवा ठरणार आहे, जो या भागाच्या एकाकीपणातून त्याच्या मुख्य प्रवाहात समावेशाचे रूपांतर करेल.
बारामुल्ला आणि कुपवाडा येथे नव्या रेल्वेमार्गांनी व आधुनिक महामार्गांनी प्रवासाचा कालावधी मोठ्या प्रमाणावर कमी केला आहे, ज्यामुळे व्यापारी संधी वाढल्या आहेत. सुरु व द्रास खोऱ्यात सौर ऊर्जा सूक्ष्म-जाळ्यांनी खेड्यांमध्ये वीज पोहोचवली आहे, तर आरोग्य आणि शिक्षण प्रकल्प अगदी दुर्गम भागातही पोहोचत आहेत.
उच्च शिक्षण क्षेत्रातही लक्षणीय बदल दिसून येतो आहे. IIT जम्मूच्या अवंतीपोरा कॅम्पसपासून NIT श्रीनगर आणि काश्मीर केंद्रीय विद्यापीठापर्यंत, शिक्षण संस्था आता सीमांच्या छायेखाली प्रतिभा घडवत आहेत.
2024 मध्ये 1.8 दशलक्षांहून अधिक पर्यटकांनी काश्मीरला भेट दिली, हे दर्शवते की हा प्रदेश आता सर्वांसाठी खुले, स्वागतशील आणि भविष्याभिमुख आहे.
कारगिल: संघर्षाच्या छायेतून नव्यी संधींपर्यंत
कारगिलची ओळख आता पूर्णपणे बदलली आहे. कधीकाळी बलिदान आणि संघर्षाची आठवण असलेले हे नाव आता जिद्द आणि पुनरुज्जीवनाचे प्रतीक ठरत आहे. प्रस्तावित विमानतळ विस्तारामुळे कारगिल लवकरच देशांतर्गत आणि आंतरराष्ट्रीय उड्डाणांनी जोडले जाणार आहे, जे केवळ संरक्षणात्मक नाही तर आर्थिक संधींसाठीही महत्त्वपूर्ण.
स्थानिक लोकही आता बदलाचे नेतृत्व करत आहेत. कुपवाडामधील शाश्वत शेती तंत्रज्ञान राबवणारा युवा उद्योजक असो किंवा श्रीनगरच्या जहूर अहमद मीर, ते अक्षय ऊर्जा क्षेत्रातील नवकल्पनांसाठी मिळालेल्या राष्ट्रीय पातळीवरील प्रतिसादाची, सीमाभागातील महत्त्वाकांक्षी वृत्तीची कहाणी सांगतो.
नियंत्रण रेषेच्या पलीकडील: एक दुर्लक्षीत कहाणी
जिथे भारत बोगदे, रेल्वेमार्ग आणि विद्यापीठे उभारतो आहे, तिथे पाकिस्तान-व्याप्त जम्मू-काश्मीर (PoJK) आणि गिलगित-बाल्टिस्तान (PoGB) मात्र एक वेगळीच कहाणी सांगतात.
तेथे पायाभूत सुविधा अजूनही प्राथमिक अवस्थेत आहेत. लोकांना दररोज 18 तास वीज नसते, आरोग्यसेवा अत्यंत मर्यादित आहे, आणि रस्त्यांची अवस्था दयनीय आहे. चीन-पाकिस्तान आर्थिक कॉरिडॉर (CPEC) सारख्या गाजलेल्या प्रकल्पांमुळे स्थानिकांना विकासाऐवजी विस्थापनच भोगावे लागत आहे.
डायमर-भाषा धरणामुळे आंदोलन उसळले आहेत, तर स्कार्दू येथील पर्यटन स्थळे उद्ध्वस्त केली गेली, विकासाच्या नावाखाली स्थानिकांच्या सहभागाशिवाय सर्व काही बदलले गेले आहे.
राजकीय अभिव्यक्तीवर निर्बंध आहेत. 2018 च्या एका सुधारणेमुळे PoJK मध्ये पाकिस्तानी राज्यावर टीका करणे गुन्हा ठरले, तर 2025 मध्ये कमी वेतनाविरोधात आंदोलन करणाऱ्या शासकीय कर्मचाऱ्यांनाही धमक्या मिळाल्या. PoGB मध्ये घटनात्मक हक्क नाकारले जात असून, संस्कृती व ओळख मिटवण्याचा प्रयत्न सुरू आहे.
दोन दिशा, एक सीमा
LoC च्या दोन्ही बाजूंना वेगळी वाट निवडली गेली आहे. फरक केवळ पायाभूत सुविधांचा नाही, तर दृष्टीकोनाचाही आहे. भारताने ‘जनता-प्रथम’ विकास नीती अवलंबली असून, शिक्षण, आरोग्य, पर्यटन आणि नवकल्पना यामध्ये गुंतवणूक केली आहे. पाकिस्तान मात्र आपल्या उत्तरेकडील प्रदेशांना धोरणात्मक झोनसारखे पाहतो, लोकांना सक्षम करण्याऐवजी त्यांचा उपयोग संरक्षण कवच म्हणून करतो.
आपत्तीच्या वेळीही हे चित्र स्पष्ट होते. 2005 मधील PoJK भूकंपानंतर, लष्करी गरजा नागरिकांच्या मदतीवर प्राधान्यक्रमात आल्या. भारतात मात्र, आपत्ती-प्रतिकारक पायाभूत सुविधा आणि सर्वसमावेशक पुनर्वसनावर भर राहिला.
कारगिलचा वारसा: केवळ विजय नव्हे, तर दूरदृष्टी
1999 मधील कारगिल संघर्ष हा भूमीसाठी होता. परंतु या संघर्षानंतरची अनेक दशके ही परिवर्तनासाठी होती.
कारगिल जेव्हा संघर्षाचे केंद्र होते, तेव्हा त्याने शौर्य दाखवले. आज, तोच कारगिल प्रदेश हे दाखवतो की, दीर्घकालीन शांतता ही संधी आणि सन्मानावरच टिकून राहू शकते.
भारत आज अभिमानाने कारगिल विजय दिन साजरा करतो आहे. हे पर्व केवळ भूतकाळातील वीर जवानांना वंदन करण्याचे नाही, तर त्यांच्याच बलिदानातून निर्माण झालेल्या दैनंदिन विजयाचे स्मरण आहे. कौतुक आहे त्या रस्त्यांचे, त्या योजना आणि संधींचे, ज्या आता संघर्ष नव्हे तर संवाद घडवत आहेत.
– हुमा सिद्दकी
